Mùa hoa bưởi tháng Ba chỉ kéo dài khoảng hai mươi ngày, nhưng với người Hà Nội thì chừng đó thời gian cũng đủ cho một cuộc hạnh ngộ với khách tri âm giữa dòng đời vội vã. Dừng chân bên gánh hàng hoa vỉa hè phố cổ, nâng niu trên tay đài hoa trắng muốt, nhụy hoa vàng rực xen lẫn lá xanh biêng biếc, thấy lòng lắng lại thư thái bình yên. Mang vài cành hoa bưởi về cắm trong nhà, sáng ra căn phòng được ướp bởi mùi hương thanh ngát khiến tâm hồn sảng khoái và nhẹ nhõm.
Từ xa xưa, ẩm thực đất kinh kỳ vốn nổi tiếng bởi những món ăn vô cùng tinh tế. Không biết từ bao giờ hoa bưởi đã góp phần vào đó để làm dậy hương những thức quà độc đáo riêng có ở chốn văn vật ngàn năm. Lâu đời nhất phải kể đến món mía ướp hoa bưởi, sự hòa quyện dịu dàng giữa những bông hoa vừa bung nụ còn nguyên vẹn mùi thơm với từng khẩu mía mọng nước khiến cho người thưởng thức như được đắm mình thấm hút tinh túy của mùa xuân. Phổ biến hơn là bột sắn dây ướp hoa bưởi, nhẹ nhàng cho nắm hoa vào túi bột sắn buộc kỹ lại qua đêm, sáng dậy nhặt hoa ra thì toàn bộ mùi hương đã thấm đẫm vào trong bột. Giữa mùa hè nóng nực chỉ cần khuấy thìa bột sắn đã ngậm đầy hương bưởi với nước mát rồi cho thêm chút đường tùy khẩu vị là đã tạo nên một thức uống thanh tao đủ sức xua tan mọi mỏi mệt ưu phiền. Loài hoa này còn làm nên những đặc sản cầu kỳ như chè nhãn lồng hạt sen ướp hương hoa bưởi, ngọt ngào như bánh trung thu dùng nguyên liệu nước đường tẩm hoa, tao nhã như trà mạn ướp hoa. Những món ăn thức uống mà chỉ cần nhắc đến tên thôi đã làm sống dậy cả một bầu trời thương nhớ.
Nói đến hoa mà không kể đến quả thì e rằng đã phụ lòng thiên nhiên tạo nên một phẩm vật tuyệt hảo trên dải đất chữ S này. Có lẽ không có loài cây nào giản dị mà đủ sức chinh phục lòng người như cây bưởi. Đi từ nam ra bắc, đâu đâu cũng có những vùng bưởi nổi danh làm nên thứ đặc sản đậm phong vị mỗi miền. Trên những bờ bãi phù sa ven sông Tiền, sông Hậu là bưởi Năm roi, bưởi da xanh, bưởi lông cổ cò… nức tiếng. Bưởi Năm roi khi chín ngả mầu vàng, bên trong tép vàng nhạt, vị ngọt chua dìu dịu. Bưởi da xanh quả chín vẫn giữ nguyên mầu xanh bóng, bổ ra ruột đỏ hồng, thịt quả dòn, vị ngọt. Bưởi lông cổ cò xuất xứ ở huyện Cái Bè tỉnh Tiền Giang, đặc trưng bởi lớp lông tơ mịn màng phủ trên mặt lá và vỏ quả. Xứ Huế có giống bưởi thanh trà thơm ngon đặc biệt, hương vị ngọt thanh đọng lại rất lâu trong miệng sau khi thưởng thức. Thanh trà tỏa hương âm thầm mà mê hoặc từ mỗi chiếc lá nụ hoa đến cả vỏ trái và từng múi ruột.
Miền trung còn có giống bưởi nổi tiếng từng được thưởng mề đay trong cuộc đấu xảo quả ngon toàn Đông Dương năm 1938. Mảnh đất Hà Tĩnh trơ cằn đá sỏi tưởng chừng chỉ đủ sức mọc lên thưa thớt sim mua, vậy mà con sông Ngàn Sâu nhẫn nại chảy xuôi dãy Giăng Màn quanh năm mịt mờ mây phủ vẫn chắt chiu vị ngọt để tạo nên vùng bưởi Phúc Trạch hảo hạng được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn công nhận là một trong bảy loại cây ăn quả quý hiếm không được xuất khẩu giống. Về Hà Tĩnh ngày xuân ta say đắm như lạc vào chốn thiên thai bởi những vườn bưởi trập trùng đồng loạt bung hoa trắng xóa cả miền sơn cước. Địa danh Hương Khê - nơi duy nhất giữ được vị ngon nguyên thủy của giống bưởi này - có nghĩa là suối thơm, phải chăng bắt nguồn từ mùi hương nồng nàn của bưởi?
Ra phía bắc ta có bưởi Diễn ở Từ Liêm, bưởi Đoan Hùng - Phú Thọ. Hoa nở trắng ngần trong tháng Ba lất phất mưa xuân, hương thơm ngan ngát len vào cơn gió cuối mùa se lạnh, vị quả ngọt thanh đến ngọt dịu chiều lòng mọi du khách xa gần. Nghe kể trong chiến dịch Việt Bắc thu đông 1947, du kích sơn đen bưởi Đoan Hùng thả xuôi sông Lô giả làm thủy lôi, buộc tàu địch phải né sang phía Chí Đám rơi vào thế trận mai phục. Cây bưởi không chỉ in bóng trong lịch sử mà còn đi vào thơ ca, với câu chuyện tình yêu ngập ngừng thủơ thanh xuân mãi không dám nói “Hoa bưởi thơm cho lòng bối rối/Anh không dám xin/Cô gái chẳng dám trao/Chỉ mùi hương đầm ấm thanh tao/Không giấu được cứ bay dịu nhẹ”. Bài thơ chép nơi cuốn vở học trò một thời áo trắng, để rồi mỗi khi tình cờ thấy mầu hoa ấy trái tim bao người lại thổn thức bâng khuâng.
Nghe nhịp thời gian trong dịu dàng hoa bưởi, lặng lẽ chờ mong những mùa quả ngọt lắng vị đất đai xứ sở biết mấy thương yêu.
