Một vốn bảy lời
Vượt gần 70 km cung đường gập ghềnh sỏi đá, chúng tôi đến xã đặc biệt khó khăn Ẳng Nưa, huyện Mường Ẳng (Điện Biên). Đi bộ thêm 5 km đường lầy lội vì hai ngày mưa rả rích, chúng tôi đến nhà anh chị Lò Văn Cường ở bản Cang. Hai vợ chồng anh đang xới lại mảnh đất sau nhà để tăng gia thêm rau ăn. Một bé trai chừng tám tuổi và bé gái hơn 10 tuổi chạy quanh khoảng sân lớn nô đùa. Để có khung cảnh yên bình đó, là cả một sự cố gắng vượt qua chính bản thân để chiến đấu với ma túy. Anh Cường nhớ lại: Thời gian dính vào hê-rô-in đã bảy năm rồi. Sau ba năm thì phát hiện nhiễm HIV. Kể từ khi phát hiện bị nhiễm HIV, tôi hoang mang và chán nản, càng lao vào ma túy. Bệnh tật và ma túy đã cướp đi những phút giây hạnh phúc của gia đình nhỏ. Tài sản cứ “đội nón” ra đi, làm được đồng nào cũng chỉ để hút, chích hê-rô-in. Thậm chí có những hôm trong túi không còn tiền mua ma túy, tôi về nhà đánh đập vợ con lấy tiền để đi thỏa mãn cơn nghiện. Đến một ngày Cường lếch thếch trở về, thấy hai đứa con đang khóc khản giọng, mặt mũi nhem nhuốc, nói mẹ đang cấp cứu ở bệnh viện huyện. Vì tuyệt vọng khi bao lần khuyên nhủ chồng không được nên người vợ trẻ đã quyên sinh. May mắn, hôm đó bà ngoại lên trông cháu đã kịp thời phát hiện đưa vào bệnh viện cấp cứu.
Sau hôm đó, tôi đã thức tỉnh và quyết tâm làm lại cuộc đời vì chính bản thân và gia đình. Được sự giúp đỡ của các bác sĩ Trung tâm y tế huyện Điện Biên, ngoài việc uống thuốc ARV (thuốc kháng vi-rút), tôi còn được giới thiệu tham gia chương trình điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng methadone. Hiện nay, sức khỏe của tôi đã ổn định. Ngoài việc uống methadone miễn phí, chúng tôi cũng được vay vốn từ ngân hàng dành cho hộ gia đình khó khăn và được hướng dẫn đầu tư phát triển mô hình vườn, ao, chuồng (VAC) mang lại hiệu quả kinh tế cao. Vợ anh Cường, khuôn mặt ửng hồng hạnh phúc, ôm đứa con trai vào lòng, nuớc mắt rưng rưng nói: “Tôi không nghĩ gia đình mình có được sự bình yên như hôm nay. Sau bao nhiêu năm sống trong nước mắt và đau khổ, có những lúc tưởng chừng như không gắng gượng nổi. Vậy mà, giờ đây chúng tôi đã có cuộc sống yên ổn, kinh tế phát triển, con cái được học hành, chăm sóc đầy đủ”.
Giám đốc Trung tâm Phòng, chống HIV/AIDS tỉnh Điện Biên Hoàng Xuân Chiến cho biết: Điện Biên là một trong những tỉnh, thành phố triển khai mô hình điều trị methadone từ rất sớm. Tính đến tháng 8-2015, toàn tỉnh hiện có bảy cơ sở, điều trị cho gần hai nghìn người bệnh. Phần lớn người bệnh đều tuân thủ điều trị tốt và kết quả rất khả quan. Bên cạnh việc duy trì hoạt động của bảy cơ sở, sắp tới Điện Biên sẽ triển khai thêm ba cơ sở nữa.
Cục trưởng Phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế) Nguyễn Hoàng Long cho biết: Được triển khai từ tháng 5-2008 với sáu trung tâm tại TP Hải Phòng và TP Hồ Chí Minh. Sau ba năm thí điểm chương trình được mở rộng đến 49 tỉnh, thành phố có tỷ lệ người nghiện và nhiễm HIV cao như: TP Hà Nội, Quảng Ninh, TP Hải Phòng, Thái Nguyên, Thanh Hóa, Điện Biên... với 187 trung tâm, nâng tổng số người được điều trị lên đến gần 35 nghìn người và tỷ lệ duy trì là 95%. Cái được nhất của điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng methadone là giảm hoàn toàn nguy cơ lây nhiễm HIV trong nhóm người nghiện, chích hê-rô-in ra ngoài cộng đồng. Bên cạnh đó, chất lượng cuộc sống của những người nghiện được cải thiện rõ rệt, với tỷ lệ thất nghiệp, tội phạm, tệ nạn xã hội liên quan tới ma túy giảm từ 35,96% xuống 24,1%, điểm đánh giá sức khỏe thể chất tăng từ 68 đến 75. Ngoài ra, người nghiện hê-rô-in giảm hoặc ngừng sử dụng hê-rô-in, giảm viêm gan B, C và tử vong do sử dụng quá liều hê-rô-in; kiềm chế được bản thân, giảm các hành vi phạm pháp; cải thiện tình trạng sức khỏe; cải thiện và ổn định các mối quan hệ với gia đình và xã hội, có công việc ổn định hơn và có ích cho cuộc sống. Theo các nghiên cứu trên thế giới một USD chi cho chương trình methadone, sẽ tiết kiệm được bảy USD cho các vấn đề khác phát sinh như pháp luật, y tế.
Gỡ khó cho chương trình methadone
Hiện rất nhiều địa phương nhận ra hiệu quả của chương trình methadone, tuy nhiên việc mở rộng cơ sở điều trị còn rất nhiều khó khăn do kinh phí còn hạn hẹp. Hai năm gần đây, nguồn tài trợ dành cho công cuộc phòng, chống HIV/AIDS đã bị cắt giảm và sau năm 2015 sẽ cắt giảm hoàn toàn, vì Việt Nam cơ bản đã kìm hãm được số ca nhiễm HIV mới. Trong khi đó, nhu cầu điều trị ở nước ta là rất lớn, còn hơn 63 nghìn người bệnh đang chờ để được điều trị. Sẽ đáp ứng được khi chương trình điều trị methadone được mở rộng khắp 63 tỉnh, thành phố. Song, phần lớn các địa phương hiện đang gặp khó khăn về kinh phí đầu tư cho cơ sở điều trị methadone. Đáng chú ý, nhiều tỉnh chưa xây dựng được cơ sở điều trị methadone, cho nên những người có nhu cầu điều trị hằng ngày phải sang tỉnh bên cạnh để lấy thuốc. Để sang lấy thuốc, một ngày người bệnh đi hàng chục km, cho nên có những người bỏ ngang không theo đủ chương trình điều trị nên đã quay lại sử dụng hê-rô-in.
Theo Thứ trưởng Y tế Nguyễn Thanh Long, chương trình điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng methadone là một giải pháp hữu hiệu nhất hiện nay cho công cuộc phòng, chống lây nhiễm HIV. Tuy nhiên, thời gian tới, chương trình sẽ không được cung cấp methadone miễn phí nữa do các nguồn tài trợ từ các tổ chức quốc tế bị cắt giảm. Để chương trình đạt hiệu quả, chúng ta cần áp dụng mô hình xã hội hóa tại các cơ sở điều trị. Khi đó, người bệnh hằng ngày sẽ cùng chi trả một phần kinh phí cho điều trị (hiện nay đã có tỉnh thực hiện theo mô hình này và người bệnh chi trả khoảng 10 nghìn đồng/ngày). Bên cạnh đó, nên lồng ghép tối đa vào các cơ sở sẵn có, đó là dạng cơ sở hai trong một hoặc ba trong một, khi vừa xét nghiệm tự nguyện, vừa điều trị HIV và methadone. Mở rộng cơ sở methadone về cộng đồng, người tham gia có thể đến cơ sở điều trị gần nơi họ sống và làm việc, như vậy tỷ lệ tiếp cận được cơ sở điều trị cũng tăng lên. Đáng chú ý, hiện nay, thuốc methadone đã được sản xuất trong nước, cho nên các địa phương có nhu cầu mở và mở rộng thêm các cơ sở điều trị cần chủ động dành một phần kinh phí từ nguồn ngân sách của tỉnh cho chương trình điều trị methadone.
