Nano vàng có chữa được bệnh ung thư?

Mua qua mạng và qua truyền miệng

Năm 2017, qua người quen giới thiệu, ông H. tìm đến TS Hà Doãn Thắng- người tự cho là nghiên cứu ra nano vàng sạch dùng để điều trị ung thư. Ông được biết có chương trình thử nghiệm. Ông cùng khoảng 20 người khác tham gia, đã uống những chai nano vàng sạch, có người được dùng miễn phí, có người phải trả tiền. Bản thân ông sau khi uống bốn chai, đã trả 13 triệu đồng. Kết quả, qua chụp chiếu cho thấy, kích thước khối u không thay đổi nhưng men gan tăng. Từ chỗ tin tưởng, hy vọng vào nano vàng sạch, ông chuyển sang nghi ngờ vì hiện trạng bệnh vẫn y nguyên kèm theo tin xấu từ một số người bệnh khác cùng sử dụng sản phẩm như: chết, bệnh tái phát, tiếp tục di căn... Người nhà của một bệnh nhân khác cho biết, ông tìm đến nano vàng của TS Hà Doãn Thắng qua facebook có tên Nano vàng, trong đó có nói về công dụng “thần kỳ” trong điều trị ung thư là bẫy tế bào ác tính.

Chúng tôi gặp tác giả Hà Doãn Thắng để trao đổi những băn khoăn của người bệnh. Ông Thắng cho biết, năm 2014, ông sản xuất thử nano vàng tinh khiết bằng phương pháp mới, kết quả đã sản xuất được nano vàng sạch trong nước tinh khiết. Ông đem sang Nhật phân tích, kết quả đạt yêu cầu. Nano vàng tinh khiết nói trên không triển khai như là thuốc, thực phẩm chức năng mà theo mô hình vật liệu mới như các công ty quốc tế triển khai, sử dụng được trong nhiều lĩnh vực như bán dẫn, xúc tác, tim mạch, thần kinh, điều trị ung thư...

Năm 2015, ông phân tích mẫu hạt nano vàng tại Viện Vệ sinh Dịch tễ trung ương (Bộ Y tế) cho thấy, hạt cầu, phân tán tốt, có kích thước dưới 5 nanomét đến 100 nanomét tùy nhu cầu. Năm 2016, Viện Dinh Dưỡng quốc gia (Bộ Y tế) có kết quả phân tích với các chỉ số an toàn về thủy ngân, chì, cadimi, asen... Với hai kết quả phân tích này, theo quy chuẩn quốc gia, vật liệu nanno vàng sạch bảo đảm an toàn sử dụng trong đồ ăn, thức uống. Sau đó, ông chuyển giao cho Công ty TNHH Công nghệ vũ trụ Long Hải sản xuất vật liệu, hoàn thành công bố tiêu chuẩn cơ sở. Thời gian qua, nhiều cá nhân và đơn vị đến xin vật liệu đã được trao đổi, giải thích, hướng dẫn dựa trên cơ sở nghiên cứu khoa học quốc tế. Hầu hết mọi người đều được cung cấp miễn phí nhưng khi công ty không có kinh phí thì các đơn vị, cá nhân có thể tự mua vật liệu thô hoặc góp tiền để được công ty chế tạo giúp. Sở dĩ không tổng kết đánh giá vì đây không phải thử nghiệm lâm sàng mà các cá nhân, đơn vị truyền tai nhau tìm đến công ty, tự quyết định sau khi đã tìm hiểu nội dung nghiên cứu khoa học quốc tế hoặc trao đổi kinh nghiệm với nhau.

Ông Thắng cho biết, theo một hướng nghiên cứu quốc tế đã có nhiều kết quả tiền lâm sàng, từ vật liệu nano vàng sạch, ông nghiên cứu thêm vật liệu nano vàng sạch bọc glucose để tiêu diệt tế bào ác tính với cơ chế đưa vật liệu sạch này vào máu, tế bào ác tính ăn vật liệu do đặc tính sử dụng glucose làm thức ăn chính, sau đó, dùng tia X-quang hoặc sóng điện từ làm nóng nano vàng từ ngoài sức nóng chỉ khoảng hơn 41 độ sẽ tiêu diệt tế bào ác tính, tế bào lành tính không bị ảnh hưởng. Hiện nay, nghiên cứu của ông trên vật liệu nồng độ cao hơn hẳn này đang được thử nghiệm tiền lâm sàng trên chuột lặp lại tại Việt Nam, kết quả cho thấy, vật liệu không gây độc các cấp trên chuột. Mục đích của thử nghiệm là để tiến tới xin Bộ Y tế cấp chứng nhận về vật liệu trong y tế, cho phép thử nghiệm lâm sàng trên người.

Để làm rõ các kết quả kiểm nghiệm nêu trên có là căn cứ để cho rằng vật liệu nano vàng của TS Hà Doãn Thắng có đủ tiêu chuẩn sử dụng cho người uống hay không, chúng tôi tìm đến ThS Nguyễn Thanh Thủy, Trưởng Phòng thí nghiệm, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, người ký trên phiếu phân tích mẫu hạt nano vàng của TS Hà Doãn Thắng. Bà Thủy cho biết, các kết quả phân tích này chỉ có thông tin về vật liệu có kích thước nano, không có giá trị là giấy phép để nói rằng đã được chứng nhận an toàn để sử dụng cho người. Nếu sản phẩm cho con người sử dụng thì ngoài kết quả này còn phải có giấy phép của Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) kiểm nghiệm các chất trong vật liệu đó có thành phần gì nữa, có an toàn với người sử dụng hay không. Các kết quả kiểm nghiệm chỉ có giá trị đối với mẫu, không có giá trị đối với bất cứ sản phẩm nào khác. Ngoài ra, bà Thủy cũng cho biết, bản thân hạt nano vàng không có tác dụng chữa ung thư mà thế giới đang nghiên cứu hạt nano vàng kết hợp kháng thể để đưa đến tế bào đích.

Chúng tôi cũng đã trao đổi với PGS, TS Nguyễn Lai Thành (Trưởng Bộ môn Tế bào, Mô phôi và Lý sinh, Trường đại học Khoa học tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội )- phụ trách việc thử nghiệm nano vàng trên chuột cho nghiên cứu của ông Hà Doãn Thắng. PGS, TS Nguyễn Lai Thành cho rằng, thử nghiệm mới chỉ đánh giá độc tính cấp của mẫu nano vàng bọc glucose, về cảm quan, chuột hoàn toàn bình thường nhưng cần phải đánh giá sâu hơn về các thông số của mô, gan, lách, thận, não để xem vật liệu có gây độc hay không. Đồng thời, PGS, TS Nguyễn Lai Thành khẳng định, kết quả thử nghiệm trên chuột không có nghĩa là an toàn cho người sử dụng, thử nghiệm cũng chỉ có giá trị đối với mẫu do ông Thắng mang đến.

Chưa cho phép thử nghiệm nano vàng trên người bệnh ung thư

Như vậy, khi dung dịch nano vàng sạch chưa hề được cơ quan có thẩm quyền cho phép sử dụng trên người thì đã có rất nhiều người uống, với hy vọng điều trị ung thư. Có thể việc nghiên cứu của TS Hà Doãn Thắng còn tiếp tục, cần trải qua các quy trình nghiêm ngặt để đi đến tận cùng nhiệm vụ nghiên cứu của mình, nhưng việc sản xuất dung dịch, cung cấp tới người bệnh khi chưa có bất kỳ cơ quan có thẩm quyền nào cho phép sử dụng trên người là không đúng.

ThS Nguyễn Đăng Lâm, Viện phó Viện Kiểm nghiệm thuốc Trung ương cho biết, về nguyên tắc, nguyên vật liệu có nhiều tác dụng, được sử dụng trong nhiều ngành, nghề, lĩnh vực khác nhau, nhưng khi sử dụng trong lĩnh vực nào thì phải tuân thủ theo quy định quản lý chuyên ngành của lĩnh vực đó. Ở đây, nano vàng được quảng cáo trên facebook với tác dụng chữa bệnh thì phải theo quy định của Bộ Y tế, dù là thuốc, thực phẩm chức năng, thực phẩm hỗ trợ điều trị đều phải đăng ký hay công bố ở Bộ Y tế. Sản phẩm chưa được cấp phép đã bán cho người bệnh là không đúng.

PGS, TS Lê Văn Quảng, Phó Giám đốc Bệnh viện K, Chủ nhiệm Bộ môn Ung thư, Đại học Y Hà Nội cho rằng, người bệnh cần hiểu đầy đủ về nano vàng để tránh nhiều hệ lụy đáng tiếc xảy ra. Ông cho biết, các hạt nano vàng là những hạt có kích thước từ 1 nanomet đến 100 nanomet, được sản xuất từ vàng nguyên chất. Hiện nay, chưa có y văn có độ tin cậy chứng minh nano vàng có hiệu quả điều trị tế bào ung thư khi sử dụng một mình. Hạt nano vàng kết hợp yếu tố hướng đích như kháng thể nhắm trúng đích... đang là một hướng nghiên cứu tiềm năng trong điều trị ung thư. Tuy nhiên, nghiên cứu tác dụng trên tế bào ung thư bằng kháng thể đơn dòng gắn hạt nano vàng mới chỉ được thực hiện trong phòng thí nghiệm, thử nghiệm trong ống nghiệm và trên động vật. Đa số các nghiên cứu thực hiện tiêm, rất ít bằng chứng sử dụng qua đường uống. Sau khi được tiêm, các hạt nano vàng sẽ thâm nhập và tích lũy vào các mô như lách, gan, thận, não, tinh hoàn... nhưng chưa có báo cáo cụ thể về đào thải hạt nano qua đường nước tiểu hay đường phân; thử nghiệm ghi nhận có độc tính của hạt nano vàng trên cơ thể động vật. Do đó, Hiệp hội thuốc và thực phẩm Hoa Kỳ (FDA) và Cơ quan Quản lý dược phẩm châu Âu (EMA) chưa cho phép thử nghiệm nano vàng trên người bệnh ung thư.

PGS, TS Lê Văn Quảng cũng khuyến cáo người bệnh, ở Việt Nam, chưa kết hợp được hạt nano vàng với kháng thể đặc hiệu hướng tới tế bào ung thư. Do đó việc sử dụng hạt nano vàng tự do để điều trị ung thư là không có bằng chứng khoa học thuyết phục. Vàng nguyên chất có tính trơ, rất khó bị đào thải ra khỏi cơ thể nên người uống nano vàng với một khối lượng lớn trong thời gian ngắn rất dễ dẫn đến ngộ độc, thậm chí tử vong. Từ thực trạng mua, bán, sử dụng sản phẩm liên quan đến sức khỏe như nêu trên, nhiều người bệnh đề nghị cơ quan chức năng cần vào cuộc mạnh mẽ để kiểm soát, xử lý các hành vi vi phạm, tránh những tác hại nghiêm trọng đến sức khỏe người tiêu dùng.