Tôi cũng không nhớ là dịp Tết của năm nào tôi xuống Đồ Sơn thì gặp mưa, vừa trú tạm ở cái quán phở ở gần xóm Chùa, gọi mấy củ khoai nướng ở chân núi mà khoai núi Đồ Sơn ám ảnh, ngọt tới tận giờ. Sau đó mới vào cái ngõ nhỏ gặp chị Đoàn Lê, chị đang vẽ xong bức tranh sơn dầu về biển. Chị khoe: “Mình vừa nhờ anh Khánh (nhà văn Nguyễn Xuân Khánh) tuyển chọn cho để in tuyển. Tôi bảo: “Chị sướng thế, anh Khánh hiểu chị, đọc chọn để tuyển cho còn gì bằng”. “Ừ”, mắt chị Đoàn Lê vui và ánh lên vẻ sung sướng khó tả: “Mình viết chán thì chuyển sang vẽ. Vẽ chán thì làm gì, thì chơi bài tú lơ khơ với mấy người bạn đứng tuổi ở xóm Chùa”.
Xóm Chùa nơi chị ở đấy rất lâu, vắng vẻ ơi là vắng vẻ, buồn ơi là buồn, vậy mà chị Đoàn Lê kiên định trụ vững bao nhiêu năm ở tuổi xế chiều, không xê dịch, tiêu thời gian cho đời mình chỉ viết và vẽ, rồi xây nhà rất đàng hoàng. Chị Lê xây hẳn một nhà để ở, một nhà chỉ chuyên ngồi vẽ và bầy biện toan, mầu. Chung quanh cây cối tốt tươi. Tết ấy, trong thơ chị vẫn hắt lên… “đi về một mình một ngõ”. Chị lại ăn rất ít nên hình như ngoài viết và vẽ ra chị chẳng thiết tha gì. Năm sau gặp, chị bảo, mình nhìn mọi thứ nhẹ nhàng, có sách in tuyển cũng coi như anh Khánh mừng tuổi mình đấy.
Nếu chị Đoàn Lê không kể, tôi không hề biết nhà văn Nguyễn Xuân Khánh đã rất dụng công đọc tuyển chọn cho chị Đoàn Lê. Những năm đó người có sở thích đọc sách cũng khổ thật, y như cái thời bao cấp. Mua sách hay cũng phải xếp hàng như đi đong gạo, mua thực phẩm mậu dịch. Tôi vẫn nhớ có hôm xếp hàng lấy thẻ, số thứ tự, đi lại hai ngày sau mới có nổi cuốn sách ở cửa hàng sách phố Huế, hay mua ở kho sách NXB Văn học, gần 51 Trần Hưng Đạo. Những bộ sách hai tập “Vùng trời” của nhà văn Hữu Mai, hay hai tập “Vỡ bờ “của nhà văn Nguyễn Đình Thi, hay “Chiến tranh và hòa bình” của L.Tônx-Tôi chẳng hạn. Vì sách có nông nỗi của sách, nên bây giờ tôi vẫn giữ sách cũ, bảo tàng sách cũ trong nhà của mình. Dù giờ đây có nhiều sách in mới, đẹp hơn, tôi cũng chẳng dễ dàng đánh đổi.
Lại nhớ đến tình bạn các nhà văn, dịch giả, nhiều người không chỉ tặng sách hay cho nhau, dịp năm mới, họ còn nói về những nhân vật, cốt cách của nhà văn. Được nghe các nhà văn từng trải, và mình thì hóng chuyện, tôi như vừa được tặng món quà mừng tuổi vô giá của nghề cầm bút. Lại nhớ một dịp cũng vào những ngày đầu xuân, cách đây vài năm, được đi lên chùa Bổ Đà với nhà văn Nguyễn Xuân Khánh, ông khuyên tôi: “Khi viết mệt, hãy nghỉ ngơi, nên bỏ ít ngày đi xa xa một chút, đọc cũng là cách nạp thêm năng lượng cho mình. Tôi may hơn cô, là có hai ngoại ngữ, đọc nguyên bản hay lắm. Còn nếu yếu về ngoại ngữ, cô phải chịu khó đọc qua bản dịch”. Nên chịu khó lắng nghe người ta nói về cuốn này, dù mình đọc rồi. Thường thì sau khi đọc xong cuốn sách hay, rất cần có bạn nghề để chia sẻ. Hãy lắng nghe, cũng là một cách học người khác đọc, người đánh giá cuốn sách không giống cách nhìn nhận của mình.
