Thanh kẹo lẫn mồ hôi, nước mắt của trẻ em
Chocolate là sản phẩm có thành phần chủ yếu từ hạt cây cacao, được trồng chủ yếu ở các khu vực như Tây Phi, châu Á và Mỹ latin. Hai quốc gia Tây Phi gồm Ghana và Bờ Biển Ngà là nguồn cung cấp chủ yếu, chiếm hơn 70% sản lượng cacao thế giới. Cacao thu hoạch tại các trang trại ở hai nước này phần lớn được bán cho những công ty sản xuất chocolate lớn trên thế giới như Nestlé (Thụy Sĩ), Hershey & Mars (Mỹ)… Cùng tốc độ phát triển nhanh của ngành công nghiệp chocolate trong những năm qua, nhu cầu về cacao giá rẻ cũng tăng theo. Trung bình, mỗi nông dân trồng cacao được nhận chưa tới 2 USD mỗi ngày, và đó là thu nhập dưới mức nghèo khổ. Dù vậy, những người chủ trang trại cacao vẫn thường sử dụng lao động trẻ em để giá cacao có thể cạnh tranh hơn nữa.
Phần lớn trẻ em Tây Phi có gia cảnh nghèo đói, từ nhỏ đã phải bắt đầu làm việc trong các trang trại cacao gia đình, hoặc đi làm thuê. Do hoàn cảnh quá khó khăn cộng thêm lời hứa hẹn trả lương cao từ những kẻ buôn người, nhiều trẻ em đã bị lừa tới làm việc tại các trang trại cacao ở vùng xa xôi. Kẻ buôn người thường dụ dỗ, thậm chí bắt cóc trẻ nhỏ từ những ngôi làng ở các nước châu Phi như Burkina Faso hay Mali, hai trong số quốc gia nghèo nhất thế giới. Một khi các em đã được đưa đến các trang trại cacao, cơ hội để gặp lại gia đình là rất khó.
Theo báo cáo của Bộ Lao động Mỹ, năm 2017, có tới hơn hai triệu lao động trẻ em trong các trang trại cacao, hầu hết các em có độ tuổi từ 12 đến 16. Tuy nhiên mới đây, một số bài báo điều tra phát hiện không ít trẻ em phải bắt đầu làm việc từ khi mới năm tuổi. Một ngày làm việc của trẻ em thường bắt đầu lúc 6 giờ sáng và chỉ kết thúc khi trời tối. Công việc của các em hết sức nặng nhọc và nguy hiểm, như sử dụng cưa máy để phát quang cây rừng, trèo lên cây hái quả cacao bằng dao rựa... Ngoài ra, các em còn phải vác những bao tải quả cacao nặng hơn 45 kg và kéo chúng ra khỏi rừng. Anh Aly Diabate, người từng làm việc tại trang trại cacao khi còn nhỏ nhớ lại: “Một số bao tải quả cacao còn to hơn người tôi. Phải cần tới hai người mới có thể đặt bao tải đó lên đầu. Mà nếu không vác nó đi nhanh, tôi sẽ bị đánh đòn”.
Sau quá trình thu hoạch quả cacao, mỗi đứa trẻ phải tách vỏ bằng dao để lấy hạt. Những vụ tai nạn khi dùng dao tách hạt cacao vẫn thường xảy ra, để lại trên cơ thể các em nhiều vết sẹo, phần lớn ở tay, chân hoặc vai. Bên cạnh đó, tại các trang trại cacao ở Tây Phi, trẻ em cũng tiếp xúc nhiều hóa chất nông nghiệp. Cây cacao tại khu vực nhiệt đới như Ghana và Bờ Biển Ngà thường bị nhiều loại côn trùng gây hại và lựa chọn duy nhất của các trang trại là phun hóa chất công nghiệp. Ở Ghana, lao động trẻ em khoảng 10 tuổi là những người phun hóa chất công nghiệp có độc tố này mà không được trang bị bất kỳ quần áo bảo hộ nào.
Điều kiện làm việc như vậy, nhưng các chủ trang trại chỉ cung cấp cho lao động trẻ em thực phẩm rẻ nhất có sẵn, như bột ngô và chuối. Trong một số trường hợp, trẻ em ngủ trên ván gỗ trong các tòa nhà nhỏ không có cửa sổ và không được sử dụng nước sạch hoặc phòng tắm vệ sinh. Hiện tại, khoảng 10% lao động trẻ em ở Ghana và 40% ở Bờ Biển Ngà không được đi học, vi phạm tiêu chuẩn lao động trẻ em của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO). Không được đi học, trong khi thu nhập chỉ khoảng 8 USD mỗi tuần, trẻ em tại các trang trại cacao khó có hy vọng thoát khỏi vòng luẩn quẩn nghèo đói. Những năm gần đây, nhà chức trách còn phát hiện nhiều em bị bán vào các trang trại cacao ở Tây Phi, bị ép làm việc mà không được trả lương, bị đối xử như nô lệ.
Những giải pháp khắc phục
Mỗi năm, ngành công nghiệp chocolate thu về khoảng 100 tỷ USD doanh thu, và các doanh nghiệp trong lĩnh vực này đã chi tổng cộng hơn 148 triệu USD trong 18 năm để giải quyết vấn đề nhức nhối liên quan lao động trẻ em. Từ khi Nghị định thư Harkin-Engel ra đời tháng 9-2001, tiếp theo đó là tuyên bố chung các năm 2005, 2008 và 2010 đã đặt ra mục tiêu cho những công ty sản xuất chocolate lớn cam kết loại bỏ dần lao động trẻ em khỏi chuỗi cung ứng, xây dựng tiêu chuẩn chứng nhận sản phẩm cacao được tạo ra mà không có bất kỳ hình thức lạm dụng lao động trẻ em nào. Các quan chức hàng đầu của hãng Hershey & Mars, Nestlé và năm công ty chocolate lớn khác trên thế giới đã ký kết thỏa thuận. Ngoài ra, Chính phủ Bờ Biển Ngà, Ghana, cùng nhiều tổ chức vì người lao động và cộng đồng người tiêu dùng đều ủng hộ những cam kết này.
Trước hết, các doanh nghiệp chocolate hàng đầu đã đưa ra “Sáng kiến cacao quốc tế” nhằm phối hợp hoạt động và tập trung giải quyết vấn đề lao động trẻ em tại các trang trại cacao ở Tây Phi. Bên cạnh đó, các công ty này còn thành lập “Nhóm kiểm tra chuyên trách” thực hiện các dự án thí điểm để theo dõi tình hình lao động trẻ em ở Tây Phi. Năm 2015, trả lời phỏng vấn tờ The Guardian (Anh), người phát ngôn của Nestlé cho biết: “Cho đến nay, chúng tôi đã xác định gần 4.000 lao động trẻ em làm công việc nguy hiểm trong trang trại của gia đình. Chúng tôi đã đưa một nửa trong số các em vào hệ thống theo dõi và khắc phục tình trạng lao động trẻ em, đồng thời làm giấy khai sinh, tạo điều kiện đi học và tăng thu nhập cho gia đình các em”.
Song song việc tạo ra hệ thống riêng để giám sát lao động trẻ em, các công ty chocolate lớn nhất còn chuyển sang mua sản phẩm thông qua bên thứ ba như tổ chức Fairtrade, Utz và Rainforest Alliance. Đây là những tổ chức thương mại uy tín có kiểm tra và dán tem bảo đảm các sản phẩm tuân thủ tiêu chuẩn sản xuất nghiêm ngặt, bao gồm cấm lao động trẻ em. Trong vòng 10 năm trở lại đây, số lượng cacao được chứng nhận bởi một trong ba tổ chức này được các công ty chocolate mua ngày càng nhiều. Hãng Hershey & Mars báo cáo mua khoảng 50% lượng cacao từ các nguồn trên, trong khi sản lượng cacao có nguồn gốc của hãng đã lên tới 80%. Để đổi lấy việc đáp ứng đủ tiêu chuẩn chất lượng của các tổ chức này, người nông dân trồng cacao được trả tiền nhiều hơn 10% so trước đó.
Mục tiêu giảm 70% lao động trẻ em vào năm 2020 của các tổ chức và công ty lớn trong ngành công nghiệp chocolate dựa trên một số giải pháp mới. Trước hết, đó là sáng kiến thuê nông dân địa phương làm người giám sát các trang trại cacao và báo cáo tình trạng lao động trẻ em. Nếu phát hiện bất kỳ trường hợp nào, những nông dân này khuyến khích gửi trẻ đến trường và cung cấp sự hỗ trợ cho các em. Trong các chương trình thí điểm, hệ thống giám sát mới đã giảm 30% lao động trẻ em trong ba năm.
Trong khi đó, một số chuyên gia cũng khuyến nghị phương pháp đơn giản nhất để giải quyết vấn đề lao động trẻ em, đó là trả tiền nhiều hơn cho sản phẩm cacao của gia đình các em. Thu nhập tăng, người nông dân sẽ có đủ khả năng thoát nghèo, trả được học phí cho con em họ. Thí dụ như Công ty Tony’s Chocolonely của Hà Lan đang trả một khoản phí bảo hiểm giúp tăng khoảng 40% thu nhập cho người nông dân trồng cacao, giúp họ thoát nghèo. Đối với một tấn hạt cacao thông thường có giá khoảng 1.283 USD, công ty này sẽ trả thêm với mức giá lên đến 1.800 USD.
