Theo văn bản của Sở TNMT Lào Cai, sau khi nắm thông tin cá chết nổi trên sông Hồng từ báo chí và người dân, Sở này đã phối hợp Phòng Cảnh sát môi trường (Công an tỉnh Lào Cai) vào cuộc, xác định rõ nguyên nhân làm cá chết.
Cụ thể, cơ quan chức năng đã lấy 29 mẫu nước và đo nhanh 39 mẫu nước, trong phạm vi lưu vực sông Hồng, đoạn từ TP Lào Cai đến cửa suối Quang Kim chảy vào sông Hồng; khu vực gần Nhà máy gạch tuynel số 2 của Công ty cổ phần Phú Hưng (xã Bản Qua, Bát Xát); khu vực Nhà máy tuyển đồng Sin Quyền (xã Cốc Mỳ, huyện Bát Xát); khu vực cửa suối Nà Lạc chảy vào sông Hồng (thôn Phố Mới 2, xã Trịnh Tường, huyện Bát Xát); khu vực cửa suối Lũng Pô chảy vào sông Hồng (xã A Mú Sung, huyện Bát Xát) và quan sát các cửa suối, cửa xả nước và các hoạt động dọc theo sông Hồng thuộc lãnh thổ Trung Quốc, từ Lũng Pô đến cửa suối Nậm Thi. Như vậy, phạm vi quan trắc và lấy mẫu nước bao quát toàn bộ đoạn sông Hồng từ nơi chảy chảy vào Việt Nam đến TP Lào Cai, dài khoảng 60 km.
Kết quả phân tích mẫu nước cho thấy: Trên sông Hồng đoạn từ TP Lào Cai đến cửa suối Quang Kim, trong khoảng thời gian từ ngày 31-3 đến 1-4, các mẫu nước có một số chỉ số vượt quy chuẩn cho phép, trong đó đáng chú ý nhất là chỉ tiêu DO (nồng độ oxy hòa tan trong nước) thấp hơn mức tối thiểu rất nhiều, nồng độ DO trong nước vào thời điểm cá chết giảm dần từ khu vực xã Quang Kim (giáp xã Bản Qua) về đến khu vực cầu Cốc Lếu, TP Lào Cai (mức tối thiểu theo quy chuẩn là 4, tuy nhiên vào thời điểm xảy ra hiện tượng cá chết tại khu vực TP Lào Cai chỉ số mẫu phân tích DO chỉ đạt 0,93). Ngoài ra, còn một số chỉ tiêu vượt ngưỡng nhưng không đáng kể như: TSS (tổng chất rắn lơ lửng), COD (nhu cầu oxy hóa học), BOD5 (nhu cầu oxy sinh hóa), Amoni (NH4+).
Kết quả phân tích mẫu nước sông lấy từ ngày 2-4 đến 8-4 cho thấy chất lượng nước đã được cải thiện và chỉ còn chỉ số Amoni (NH4+) vượt so quy chuẩn, nhưng không đáng kể. Các đoạn sông Hồng từ cửa suối Quang Kim ngược lên đến Lũng Pô và đoạn từ bãi Soi Tiền trở về phía hạ lưu, các chỉ số phân tích mẫu nước sông đều nằm trong ngưỡng cho phép.
Riêng đối với mẫu nước rò rỉ từ hồ chứa nước thải (hồ sự cố) của Nhà máy tuyển đồng Sin Quyền (Cốc Mỳ - Bát Xát) có thông số kim loại đồng (Cu) và độ pH vượt nhẹ so với quy chuẩn Việt Nam. Tuy nhiên, các thành phần này khi chảy vào sông Hồng sẽ bị pha loãng đáng kể và không phải là tác nhân làm suy giảm lượng oxy hòa tan trong nước.
Cùng với việc lấy và phân tích mẫu nước, cơ quan chức năng đã tiến hành phỏng vấn và thu thập thêm các thông tin từ chính quyền địa phương, bộ đội biên phòng và người dân các khu vực dọc theo sông Hồng. Qua các nguồn tin cho biết, thời điểm và phạm vi phát hiện cá bị nổi lên mặt nước tập trung vào khoảng thời gian từ ngày 30-3 đến 1-4; phạm vi cá nổi lên mặt nước tập trung trong đoạn sông từ xã Bản Qua (giáp xã Quang Kim), Bát Xát đến TP Lào Cai. Bên cạnh đó, vào mùa nước kiệt, người dân hai bên bờ sông Hồng thường tổ chức đánh bắt cá bằng phương pháp “ruốc cá”, là phương pháp sử dụng lá cây (lá cơi) giã nát sau đó thả xuống sông Hồng để đánh bắt cá. Trong lá cơi có chứa hợp chất hấp thụ oxy, khi thả xuống sông, chất này làm suy giảm đáng kể lượng oxy hòa tan trong nước, làm cho cá bị ngộp thở, ngoi lên mặt nước và chết; người dân đánh bắt cá và sử dụng làm thực phẩm bình thường, không độc đối với người, vì cá chết do bị ngạt.
Từ những căn cứ trên, Sở TNMT Lào Cai kết luận: Hiện tượng cá chết nổi trên sông Hồng là do người dân “ruốc cá”, làm giảm oxy trong nước sông Hồng, khiến cá chết ngạt hàng loạt.
Trước đó, ngày 1-4, Nhân Dân Điện tử có phản ánh hiện tượng cá chết nổi hàng loạt trên thượng nguồn sông Hồng. Ngay sau đó, UBND tỉnh Lào Cai đã chỉ đạo các ngành chức năng vào cuộc để làm rõ nguyên nhân cá chết và có biện pháp xử lý, khắc phục, bảo đảm môi trường và vệ sinh an toàn thực phẩm ở địa phương.
