Người đàn ông xứ Nghệ đa tài, đa tình, đa đoan, cả một đời làm “kẻ ham chơi” ấy đã cất bước chu du đến miền xa thẳm. Không biết anh về “úp mặt vào sông quê” để mãi mãi đắm chìm trong “đôi mắt đò ngang” hay anh đã “chia” tất cả những đắm say, những cay đắng, những day dứt, những trăn trở nhân tình thế thái cõi người để “về héo khô” khi “trời chang chang nắng”. Người phiêu lãng đã về với miền phiêu linh. Ít khi mà sự ra đi của một thi nhân đã để lại nỗi niềm trong lòng người cõi thế nhiều đến vậy. Tôi đã đọc, đã xem, đã nghe rất nhiều những lời ngợi ca và tiếc thương anh. Còn tôi, cậu bé em của anh trong làng văn chương, đã từng có với nhà thơ, nhạc sĩ Nguyễn Trọng Tạo vài đôi kỷ niệm, xin được nhớ về anh theo dòng ký ức riêng mình…
Đó là những ngày đầu thu 1995. Khi mà Trường Viết văn Nguyễn Du vẫn là một “cõi riêng”, chúng tôi được triệu tập về dự một lớp học mang tên “biên tập văn học”. Nhìn vào danh sách học viên tôi đã choáng, khi bản thân chỉ mới tập tọe văn chương mà “bạn học” của mình toàn là những tên tuổi “to như những cái đình”, trong đó có nhà thơ, nhạc sĩ Nguyễn Trọng Tạo. Anh Tạo mà tôi vẫn thường ngâm nga “Làng quan họ quê tôi” từ thuở thiếu thời. Anh Tạo viết “Tản mạn thời tôi sống” xoáy sâu vào nỗi đau thời cuộc mà thời sinh viên tôi thuộc nằm lòng những câu: “Như con chiên sùng đạo chợt bàng hoàng. Nhận ra Chúa chỉ ghép bằng đất đá…” hay “Thời tôi sống có rất nhiều câu hỏi. Câu trả lời thật không dễ dàng chi”. Rồi sau này là những tập thơ Sóng thủy tinh, Thư gửi trên máy chữ, Đồng dao cho người lớn và những ca khúc da diết, đẫm hồn xứ Nghệ…
Lớp chúng tôi chừng hơn ba chục người. Bài giảng của các vị thầy danh giá như đạo diễn, NSND Đặng Nhật Minh, GS, TS, NSND Đình Quang, họa sĩ, NSND Vũ Giáng Hương; các giáo sư Hoàng Ngọc Hiến, Khái Vinh, Phạm Vĩnh Cư; các nhà thơ Huy Cận, Trúc Thông, Vũ Quần Phương… đã mang đến nhiều điều hữu ích. Nhưng điều đặc biệt khác, đó là dịp mà tôi được mon men bên không gian tình thân của những đàn anh văn nghệ. Khi có những Nguyễn Trọng Tạo, Lê Minh Quốc, Trúc Phương, Nhất Phượng… “lai kinh đèn sách” thì khu ký túc xá của trường trở thành hội quán văn nghệ. Giới tinh hoa nghệ thuật Hà thành thay nhau có mặt, nhiều tay nải rượu đã được mang đến: Đó là các nhạc sĩ Phú Quang, Nguyễn Cường, Nguyễn Thụy Kha…; các ca sĩ Thanh Hoa, Thu Hiền, Quang Thọ…; các nhà phê bình văn học Đoàn Hương, Nguyễn Thị Minh Thái, Lưu Khánh Thơ…; các thi sĩ Nguyễn Quang Thiều, Trần Ninh Hồ, Nguyễn Sĩ Đại… Nhà biên kịch Đoàn Tuấn thì xuất hiện thường xuyên vì là đồng đội của nhà thơ Lê Minh Quốc thời chiến trường K. Nhà văn Tạ Duy Anh, nhà thơ Dương Thuấn là những người quản lý lớp thường phải trực đêm để nhắc mọi người “nghỉ sớm”. Tôi được các đàn anh cho ngồi chung chiếu. Trong lúc các cao nhân cao đàm khoát luận thì hậu bối được nhận thêm nhiều điều thú vị.
Trong những lần góp mặt “thi - ca - tửu” như thế, Nguyễn Trọng Tạo như một trung tâm, dù anh không có ý thức làm người cầm chầu. Có mặt anh Tạo thì cuộc chơi trở nên sang trọng. Anh luôn là người biết cách gieo cảm hứng cho những người mà anh quý mến, dù là người chập chững hay những bậc tài nhân. Sức hấp dẫn của Nguyễn Trọng Tạo chính là sự hiểu biết sâu rộng, sự hào hoa, tinh tế, thông minh, hài hước ẩn giấu phía sau những ứng xử bình dị, nghĩa tình. Ở anh không có cái cao đạo thường tình của người chiếu trên. Anh kính cẩn với những cao nhân gặp nhiều bất trắc như Văn Cao, Phùng Quán, Lê Đạt, Trần Dần. Anh chân tình với bạn hữu đồng lứa. Anh hòa mình trong đám mục đồng chữ nghĩa.
Đêm mưa ấy trong ngôi nhà cổ ở giữa làng Lim (Tiên Du, Bắc Ninh), chúng tôi đã đắm mình trong một canh hát quan họ tuyệt vời. Giữa chiếu rượu bên bờ sông Cầu lắng nhịp đàn, tiếng phách, ánh mắt Nguyễn Trọng Tạo long lanh và hình như có nước khi những làn điệu quan họ cổ cất lên vang rền nền nẩy qua giọng móm mém của nghệ nhân già Hoàng Thị Đối, rồi các liền anh, liền chị Tư Vinh, Ba Trọng, Quý Mùi, Lan Hương, Thúy Cải, Thúy Hường. Liền anh Hai Lẫm, người đóng vai Hai Chi trong phim Đến hẹn lại lên thì chuốc rượu liên miên cho ông nhạc sĩ xứ Nghệ, người đã viết một ca khúc về miền quê quan họ tràn đầy, trọn vẹn cảm xúc như thế. Nguyễn Trọng Tạo lại một lần nữa trở thành nhân vật trung tâm của canh hát đắm say khi người Kinh Bắc lần đầu gặp anh. Một tiết lộ vui trong đêm hôm ấy đã khiến cho hôm sau tôi viết bài báo ngắn “Tác giả Làng quan họ quê tôi… lần đầu tiên đến làng quan họ”. Khi bài đăng lên tạp chí Sóng nhạc, tôi mang một cuốn trân trọng tặng anh, anh Tạo đọc xong cười hiền: “Chú mi bêu xấu tau!”. Rồi tôi viết bài thơ Ngẫu hứng Lim như ghi lại đôi dòng cảm xúc từ chuyến trải nghiệm không gian quan họ ấy, anh Tạo đã sửa cho tôi một vài sạn nhỏ. Từ đó đến sau này, mỗi lần thấy tôi viết được gì mới, người anh tài hoa ấy lại gọi điện nói vài câu động viên…
Hơn một trăm ngày Nguyễn Trọng Tạo đi xa. Bạn hữu, công chúng, những người yêu quý anh trong mấy tháng qua âm thầm ngân nga giai điệu và ngôn ngữ của anh. Còn tôi, tôi lại nhớ biểu cảm Nguyễn Trọng Tạo khi anh đứng giữa xe vừa rưng rưng cảm thức vừa sang sảng ngân nga Bên kia sông Đuống của nhà thơ Hoàng Cầm khi xe trôi qua dòng sông ấy lên với miền Kinh Bắc. Hình ảnh đẹp như thi ảnh về một niềm đồng cảm, tri âm của hai người thơ thuộc hai thế hệ…
