Chủ tịch UBND quận 12 Lê Trương Hải Hiếu cho biết, địa phương này vừa có thông báo cảnh giác người dân về các thủ đoạn lừa đảo mua bán, chuyển nhượng nhà, đất thông qua hình thức lập vi bằng trên địa bàn quận.
Thời gian qua, trên địa bàn quận 12, lợi dụng sự thiếu hiểu biết của một số người dân, các đối tượng lừa đảo, đầu nậu đất đai đã thu gom đất, xây nhà rồi mua bán, chuyển nhượng bằng giấy tay thông qua hình thức lập vi bằng tại các văn phòng Thừa phát lại. Những giao dịch này chủ yếu diễn ra tại các căn nhà "ba chung" (chung giấy phép xây dựng, chung giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và chung số nhà). Việc mua bán thông qua hình thức lập vi bằng được thực hiện nhiều lần, chuyển nhượng qua nhiều người; chuyển nhượng hồ sơ, giấy tờ chưa đúng quy định, chưa đầy đủ cơ sở pháp lý. Thậm chí, nhiều căn nhà chung một giấy chứng nhận cũng được bán bằng hình thức đồng sở hữu, lập vi bằng. Nhiều nạn nhân dở khóc, dở cười khi dính vào nhà đất tranh chấp, cầm cố ngân hàng, xây dựng trái phép.
Huyện Củ Chi cũng có hiện tượng tương tự. Theo Phó trưởng phòng Tư pháp huyện Củ Chi Ðặng Minh Tâm, thống kê cuối năm 2018 tại một xã của huyện cho thấy đã có tới 263 vi bằng ghi nhận việc giao nhận tiền để mua bán nhà, đất bằng giấy tay. UBND huyện Củ Chi đã chỉ đạo Phòng Tư pháp tổ chức tuyên truyền, giải thích cho người dân hiểu rõ về giá trị của vi bằng.
Ghi nhận tại một số địa phương khác ở TP Hồ Chí Minh cũng cho thấy, mặc dù việc mua bán đất đai thông qua hình thức lập vi bằng là không phù hợp quy định của pháp luật, nhưng rất khó để chính quyền địa phương kiểm soát được những giao dịch này. Lãnh đạo UBND phường Thới An (quận 12) đã tuyên truyền đến người dân nội dung không mua, bán các loại nhà, đất hồ sơ pháp lý không rõ ràng qua việc lập vi bằng, nhất là nhà "ba chung". Phường cũng đã lập biên bản xử lý vi phạm sai phép tại ba khu nhà "ba chung" ở khu phố 5 và 7.
Luật sư Trần Ðức Phượng, Ðoàn Luật sư TP Hồ Chí Minh cho biết, theo quy định của Luật Ðất đai và Luật Nhà ở thì hợp đồng chuyển nhượng, tặng cho, thế chấp, góp vốn, thế chấp bằng quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất (trong đó có nhà ở, nhà ở thương mại) phải được công chứng, chứng thực theo quy định. Vi bằng do Thừa phát lại lập theo trình tự, thủ tục được quy định tại khoản 1, Ðiều 2, Nghị định số 61/2009/NÐ-CP ngày 24-7-2009 của Chính phủ "Về tổ chức và hoạt động của Thừa phát lại thực hiện thí điểm tại TP Hồ Chí Minh" chỉ có giá trị ghi nhận sự kiện, hành vi dùng làm chứng cứ trong xét xử và trong các quan hệ pháp luật khác.
Vi bằng chỉ có giá trị chứng cứ. Vi bằng không phải là văn bản công chứng, chứng thực theo quy định, không chứng nhận, xác nhận tính hợp pháp của các hợp đồng, các giao dịch về nhà, đất… Việc lập vi bằng mua bán, chuyển nhượng nhà, đất với hình thức ghi nhận việc giao nhận nền đất; lập vi bằng ghi nhận việc giao nhận tiền để che giấu mục đích là không phù hợp quy định của pháp luật.
Cũng theo Luật sư Trần Ðức Phượng, đối với lĩnh vực nhà, đất, những trường hợp như: Xác nhận tình trạng nhà liền kề trước khi xây dựng công trình; tình trạng nhà trước khi cho thuê nhà; tình trạng nhà khi mua nhà; tình trạng nhà, đất bị lấn chiếm, việc chiếm giữ nhà - trụ sở - tài sản khác trái pháp luật; tình trạng tài sản trước khi ly hôn - thừa kế… có thể lập vi bằng.
Sở Tư pháp TP Hồ Chí Minh khẳng định, việc một số văn phòng Thừa phát lại cố tình lập vi bằng việc mua, bán nhà đất thông qua hình thức ghi nhận việc giao nhận nền, lập vi bằng ghi nhận việc giao nhận tiền để che giấu mục đích xấu của đầu nậu nhà đất là không phù hợp quy định của pháp luật. Do vậy, từ cuối năm 2018, Sở Tư pháp thành phố đã có văn bản cấm tất cả các văn phòng Thừa phát lại trên địa bàn thành phố không được lập vi bằng xác nhận sự kiện, hành vi liên quan đất đai, tài sản không có giấy chứng nhận quyền sử dụng, quyền sở hữu theo quy định của pháp luật nhằm chuyển quyền sử dụng và quyền sở hữu cho người khác.
Trong các trường hợp lập vi bằng, văn phòng Thừa phát lại phải giải thích rõ, đầy đủ về giá trị pháp lý của vi bằng do Thừa phát lại lập cho người yêu cầu lập vi bằng biết, tránh để người yêu cầu lập vi bằng ngộ nhận vi bằng có giá trị như hợp đồng công chứng. Quy định này đưa ra để tránh tình trạng các đối tượng xấu lợi dụng nhằm tạo lòng tin, lừa đảo người dân mua bán đất phân lô, bán nền; bán nhà không đủ điều kiện pháp lý để giao dịch…
