Trong quá trình phát triển, từ một phòng trực thuộc Văn phòng Bộ Công an, đến Cục Hồ sơ (năm 1968) và từ năm 1987 đến nay hình thành hai cục hồ sơ của lực lượng an ninh và cảnh sát, đội ngũ cán bộ hồ sơ an ninh được đào tạo cơ bản, có bản lĩnh chính trị vững vàng, có kiến thức về nghiệp vụ an ninh và khoa học công nghệ, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.
Những ngày đầu Cách mạng Tháng Tám - 1945, lực lượng công an đã nhanh chóng thu hồi một khối lượng lớn hồ sơ, tài liệu của chính quyền thực dân Pháp và tay sai để lại. Trong các cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ, Lực lượng Hồ sơ CAND đã tổ chức sơ tán kịp thời, bảo quản an toàn hồ sơ, tài liệu; khai thác, cung cấp tài liệu phục vụ kịp thời các yêu cầu nghiệp vụ của ngành công an, góp phần đập tan âm mưu cài cắm gián điệp, hoạt động của các tổ chức phản động, diệt ác, trừ gian, phát hiện nội gián, truy kích địch. Sau khi giải phóng miền nam (năm 1975), thống nhất đất nước, lực lượng Hồ sơ CAND đã góp phần quan trọng vào công tác bảo vệ và giữ gìn an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội trong tình hình mới; làm tốt công tác thu hồi, bảo quản, khai thác khối lượng lớn hồ sơ tài liệu của Mỹ - ngụy, phục vụ việc truy kích tàn quân ngụy, đăng ký trình diện, quản lý nhân khẩu, hộ khẩu ở vùng mới giải phóng, phát hiện đấu tranh với gián điệp ẩn nấp, bóc gỡ mạng lưới gián điệp cài lại trong kế hoạch hậu chiến của địch.
Trải qua 60 năm, ở mỗi thời kỳ với những tên gọi khác nhau, các thế hệ cán bộ, chiến sĩ Hồ sơ nghiệp vụ An ninh luôn khẳng định được vai trò, vị trí của mình trong toàn bộ các mặt hoạt động nghiệp vụ của lực lượng an ninh; nỗ lực phấn đấu từng bước phục vụ công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nhiều chiến công của lực lượng an ninh có sự đóng góp bền bỉ, thầm lặng của cán bộ, chiến sĩ Cục Hồ sơ nghiệp vụ an ninh, cung cấp hàng triệu trang hồ sơ, tài liệu, thông tin có giá trị cao phục vụ điều tra, nghiên cứu, đấu tranh trong hầu hết các vụ án gián điệp, vụ án phản động, xuất, nhập cảnh trái phép, bóc gỡ mạng lưới nội gián cài lại của địch, bóc gỡ mạng lưới nội gián cũ của địch; có trường hợp đã chui sâu leo cao vào các cơ quan của Đảng, chính quyền các cấp của ta.
Cục Hồ sơ nghiệp vụ an ninh đã cung cấp thông tin, tài liệu để các đơn vị chức năng có cơ sở trong việc xác minh nhân sự phục vụ đại hội Đảng các cấp, bầu cử Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp. Cục đã chủ động (hoặc theo yêu cầu) tra tìm, cung cấp thông tin tài liệu cho cơ quan Bảo vệ chính trị nội bộ các cấp, phục vụ tuyển chọn, bổ nhiệm, đề bạt cán bộ…, giúp cho các cơ quan, ban, ngành làm tốt công tác bảo vệ nội bộ; cung cấp cho các cơ quan chức năng làm cơ sở xác minh kết luận và xử lý, đưa ra khỏi Đảng các trường hợp che giấu, khai man lý lịch, minh oan cho hàng trăm cán bộ, đảng viên trung kiên nhưng bị địch làm giả hồ sơ để bôi nhọ thanh danh…
Những năm qua, Cục Hồ sơ nghiệp vụ an ninh đã cung cấp nhiều hồ sơ, tài liệu quan trọng cho Bảo tàng Cách mạng, Bảo tàng Hồ Chí Minh, Bảo tàng Lịch sử, Bảo tàng Xô viết - Nghệ Tĩnh, Bảo tàng Côn Đảo, Buôn Ma Thuột… phục vụ công tác trưng bày, giới thiệu lịch sử đấu tranh cách mạng. Trong công tác đấu tranh bảo vệ chủ quyền biên giới quốc gia, Cục Hồ sơ nghiệp vụ an ninh đã cung cấp nhiều tài liệu quý cho Ban Biên giới Chính phủ, Bộ Nội vụ, Bộ Ngoại giao và các cơ quan hữu quan làm cơ sở để đấu tranh bảo vệ chủ quyền biên giới quốc gia về hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, biên giới Việt Nam - Cam-pu-chia; khai thác, cung cấp hàng chục nghìn hồ sơ, tài liệu phục vụ công tác nghiên cứu, tổng kết lịch sử, nghiên cứu khoa học, xây dựng bảo tàng truyền thống…
Cục đã làm tốt việc cung cấp thông tin tài liệu góp phần thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, như: Xác nhận thông tin về các chiến sĩ cách mạng, công dân bị địch bắt, tù đày qua các cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, chống đế quốc Mỹ; người có công với cách mạng để thực hiện chính sách ưu đãi người có công với đất nước, phục vụ cho công tác tuyển sinh, tuyển dụng đúng tiêu chuẩn; cung cấp cho thân nhân di ảnh của các chiến sĩ cách mạng bị địch bắt trong các nhà tù của chế độ cũ; xác nhận cung cấp hàng nghìn bản sao quyết định tập trung cải tạo, cải tạo tại chỗ cho những người từng làm việc, cộng tác với chế độ cũ để có cơ sở làm thủ tục xuất cảnh đoàn tụ gia đình theo quy định chế độ chính sách của Nhà nước; cung cấp thông tin, tài liệu về những người bị mất tích, thất lạc trong chiến tranh tìm lại người thân, đoàn tụ với gia đình…
Trong quá trình xây dựng và phát triển, Cục Hồ sơ nghiệp vụ an ninh luôn được Đảng, Nhà nước và ngành công an đặc biệt quan tâm đầu tư xây dựng cơ sở vật chất, trở thành một trung tâm thông tin nghiệp vụ của lực lượng an ninh nói riêng và toàn ngành công an nói chung. Đảng ủy, lãnh đạo cục thường xuyên làm tốt công tác xây dựng Đảng, xây dựng lực lượng, đào tạo, bồi dưỡng cho cán bộ, chiến sĩ về nghiệp vụ pháp luật, khoa học - kỹ thuật, có bản lĩnh chính trị vững vàng, đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm. Đảng bộ Cục Hồ sơ nghiệp vụ an ninh liên tục 10 năm liền đạt danh hiệu “Đảng bộ trong sạch, vững mạnh”; tổ chức thực hiện có hiệu quả cuộc vận động Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh - Vì nước quên thân, vì dân phục vụ, chấp hành nghiêm điều lệnh, xây dựng nếp sống văn hóa vì nhân dân phục vụ và phong trào thi đua Vì an ninh Tổ quốc.
Ghi nhận các thành tích, chiến công xuất sắc đóng góp cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, Cục Hồ sơ nghiệp vụ an ninh đã được Đảng, Nhà nước trao tặng nhiều phần thưởng cao quý: hai Huân chương Chiến công, ba Huân chương Quân công, ba Huân chương Bảo vệ Tổ quốc. Nhân dịp kỷ niệm 60 năm Ngày truyền thống Lực lượng Hồ sơ CAND, Cục vinh dự được Chủ tịch nước ký quyết định tặng thưởng Huân chương Bảo vệ Tổ quốc hạng nhì; Phòng Quản lý khai thác lưu trữ hồ sơ thu được của địch được tặng thưởng Huân chương Bảo vệ Tổ quốc hạng ba.
Thiếu tướng TRƯƠNG CÔNG LONG
Cục trưởng Cục Hồ sơ nghiệp vụ an ninh
