Thực tiễn cách mạng Việt Nam đã chứng minh rằng, vai trò lãnh đạo của Ðảng Cộng sản Việt Nam là một tất yếu của lịch sử, là nhân tố quyết định, bảo đảm cho sự phát triển của sự nghiệp cách mạng nước ta. Bảo đảm sự lãnh đạo của Ðảng là vấn đề có tính nguyên tắc trong tổ chức và hoạt động của bộ máy Nhà nước ta nói chung và Viện Kiểm sát nhân dân nói riêng.
Gần tám thập kỷ đã trôi qua, trải qua biết bao khó khăn, thử thách, Ðảng ta đã không ngừng phấn đấu, liên tục đổi mới, hoàn thiện nội dung, phương thức lãnh đạo trên tất cả các lĩnh vực để thực hiện vai trò của một Ðảng cầm quyền. Cương lĩnh năm 1991 và Văn kiện Ðại hội Ðảng qua các thời kỳ đã xác định, Ðảng lãnh đạo về tổ chức bộ máy và chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan Nhà nước nói chung và Viện Kiểm sát nhân dân nói riêng bằng các phương thức: Ban hành cương lĩnh, chỉ thị, nghị quyết; đề ra quan điểm, chủ trương, đường lối định hướng cho hoạt động của cơ quan Nhà nước; bằng việc giới thiệu đảng viên vào giữ các vị trí lãnh đạo, quản lý chủ chốt trong cơ quan Nhà nước; bằng công tác kiểm tra việc chấp hành cương lĩnh, nghị quyết, chỉ thị của Ðảng và thông qua công tác vận động quần chúng nhân dân tham gia giám sát hoạt động của cơ quan Nhà nước. Phương thức và nội dung lãnh đạo của Ðảng đối với tổ chức và hoạt động của các cơ quan Nhà nước nói chung và Viện Kiểm sát nói riêng từ Trung ương đến địa phương trong những năm qua đã không ngừng được đổi mới, phù hợp với từng thời kỳ phát triển của đất nước và đạt được nhiều thành tựu quan trọng.
Dưới sự lãnh đạo của Ðảng, gần 50 năm qua, Viện Kiểm sát nhân dân cùng các cơ quan tư pháp đã không ngừng phấn đấu, trưởng thành, vượt qua nhiều khó khăn, thử thách để hoàn thành nhiệm vụ của mình, góp phần không nhỏ vào thắng lợi vĩ đại của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, cũng như của sự nghiệp đổi mới toàn diện đất nước trong hơn 20 năm qua.
Trong từng thời kỳ, Ðảng đã đề ra các nhiệm vụ chính trị cho ngành kiểm sát nhân dân, được thể hiện trong Nghị quyết các kỳ Ðại hội Ðảng, Nghị quyết các Hội nghị Trung ương Ðảng; các chỉ thị, nghị quyết của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về công tác lãnh đạo nói chung của Ðảng.
Bên cạnh đó, trong những năm đầu thành lập ngành, Ðảng ta còn ban hành những nghị quyết chuyên sâu về công tác của các cơ quan tư pháp nói chung và Viện Kiểm sát nói riêng, cụ thể như: Thông tri số 13-TT/T.Ư ngày 12-12-1960 của Ban Chấp hành Trung ương về tăng cường lãnh đạo công tác kiểm sát; Nghị quyết số 68-NQ/T.Ư ngày 1-12-1963 của Bộ Chính trị về công tác kiểm sát. Hằng năm, định kỳ hoặc bất thường, Ðảng đoàn Viện Kiểm sát nhân dân tối cao đều có báo cáo công tác với Ban Bí thư và xin chỉ đạo về đường lối công tác.
Thông qua các hình thức lãnh đạo nói trên, Ðảng đã lãnh đạo toàn diện và sâu sát các mặt công tác của ngành kiểm sát nhân dân. Qua đó, bảo đảm hoạt động của ngành kiểm sát nhân dân trong các thời kỳ luôn quán triệt đầy đủ, đúng đắn đường lối của Ðảng, phục vụ tốt các nhiệm vụ chính trị.
Từ năm 1986 đến nay, nhất là từ sau khi có Nghị quyết 08-NQ/T.Ư ngày 2-1-2002 "Về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới" và gần đây là Nghị quyết 49-NQ/T.Ư ngày 2-6-2005 về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 của Bộ Chính trị, quán triệt các quan điểm của Ðảng về cải cách tư pháp, Viện Kiểm sát nhân dân đã có sự đổi mới mạnh mẽ và liên tục về nhận thức, về tổ chức, cán bộ, về chức năng, nhiệm vụ và phương thức hoạt động.
Qua việc tổ chức thực hiện các chủ trương của Ðảng về cải cách tư pháp đã tạo ra được sự chuyển biến mạnh mẽ trong nhận thức của cán bộ, kiểm sát viên viện kiểm sát các cấp về vị trí, vai trò, ý nghĩa của công tác tư pháp nói chung, của hệ thống các cơ quan tư pháp nói riêng và thấy rõ tính cấp thiết, yêu cầu khách quan của việc đẩy mạnh cải cách tư pháp. Từng cá nhân cán bộ, kiểm sát viên đã có được nhận thức đầy đủ, rõ ràng hơn về các mục tiêu, nội dung, nhiệm vụ của cải cách tư pháp và xác định rõ trách nhiệm của mình trong việc thực hiện các nhiệm vụ cải cách tư pháp; tổ chức bộ máy của Viện Kiểm sát nhân dân từng bước được kiện toàn.
Viện kiểm sát các cấp đã thực hiện việc rà soát, đánh giá thực trạng đội ngũ cán bộ và đề xuất những giải pháp cụ thể để xây dựng, đào tạo đội ngũ cán bộ, nâng cao tiêu chuẩn về chính trị, đạo đức, trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của cán bộ; đồng thời tăng cường việc kiểm tra, thanh tra; kiểm điểm làm rõ trách nhiệm và xử lý nghiêm túc các cán bộ có vi phạm. Việc đầu tư cơ sở vật chất và các phương tiện kỹ thuật cho viện kiểm sát các cấp cũng đã được các cấp ủy Ðảng, chính quyền quan tâm sâu sát hơn, tạo điều kiện, đáp ứng tốt hơn yêu cầu công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong tình hình mới.
Sự lãnh đạo của Ðảng đã tạo ra sự chuyển biến thật sự về chất trong tổ chức và hoạt động của Viện Kiểm sát, nâng cao vị trí, vai trò của Viện Kiểm sát trong hệ thống chính trị để xứng đáng là một trong các "cơ quan trọng yếu của chính quyền" có vai trò "thực hiện chế độ pháp trị, giữ vững và bảo vệ quyền lợi của nhân dân, bảo vệ chế độ dân chủ", như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói.
Sự quan tâm sâu sắc của các cấp ủy Ðảng, chính quyền cũng tạo nên sự chuyển biến rõ rệt trong nhận thức của nhân dân đối với công tác của Viện Kiểm sát. Nhân dân đã ngày càng hiểu rõ hơn vai trò, vị trí của Viện Kiểm sát trong việc bảo vệ chế độ Nhà nước cũng như bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.
Ngày 30-7-2007, Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương khóa X đã ra Nghị quyết số 15-NQ/T.Ư Về tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Ðảng đối với hoạt động của hệ thống chính trị. Nghị quyết đã đề ra một hệ thống các nhiệm vụ, giải pháp cụ thể để tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Ðảng đối với hoạt động của Nhà nước, trong đó có hoạt động của Viện Kiểm sát nhân dân. Nghị quyết số 15-NQ/T.Ư đã thể hiện bước phát triển mới, rõ rệt về một vấn đề rất hệ trọng của Ðảng cầm quyền, đó là sự nhận thức rõ hơn về nội hàm phương thức lãnh đạo; về tầm quan trọng mang ý nghĩa chiến lược, lâu dài của việc đổi mới phương thức lãnh đạo của Ðảng trong thời kỳ mới của cách mạng.
Ðối với ngành kiểm sát nhân dân, Nghị quyết đã nêu rõ: Bộ Chính trị lãnh đạo việc sửa đổi, bổ sung Luật Tổ chức Viện Kiểm sát nhân dân làm cơ sở cho việc kiện toàn tổ chức, chức năng, nhiệm vụ của viện kiểm sát nhân dân các cấp; lãnh đạo việc sửa đổi, bổ sung các luật liên quan đến lĩnh vực tư pháp làm cơ sở cho hoạt động điều tra, truy tố, xét xử; chuẩn bị tốt việc giới thiệu đảng viên để Quốc hội bầu vào vị trí lãnh đạo chủ chốt của Viện Kiểm sát.
Xác định chức năng, nhiệm vụ, quy chế làm việc của Ban Cán sự Ðảng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao; quy định quan hệ lãnh đạo, chỉ đạo của Bộ Chính trị, Ban Bí thư đối với Ban Cán sự Ðảng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao; quan hệ công tác giữa Ban Cán sự Ðảng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao với Ðảng đoàn Quốc hội, Ban Cán sự Ðảng Chính phủ, Ban Cán sự Ðảng các bộ, ngành, với tập thể lãnh đạo, Ðảng ủy cơ quan, với Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao...
Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 (khóa X) đã xác định công tác lãnh đạo của Ðảng đối với Viện Kiểm sát tập trung vào ba nội dung cơ bản: Thứ nhất là, lãnh đạo việc hoàn thiện cơ sở pháp lý cho tổ chức và hoạt động của Viện Kiểm sát nhân dân trong giai đoạn mới. Thứ hai là, hoàn thiện cơ chế tổ chức và hoạt động cũng như các mối quan hệ của các tổ chức đảng trong ngành kiểm sát. Thứ ba là, tăng cường công tác lãnh đạo của Ðảng đối với một số hoạt động thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Viện Kiểm sát. Tăng cường hơn nữa sự lãnh đạo của các cấp ủy Ðảng đối với ngành kiểm sát về chính trị, tư tưởng, về tổ chức, cán bộ và phương hướng hoạt động nghiệp vụ.
Trên cơ sở đường lối, chủ trương, định hướng của Ðảng, pháp luật của Nhà nước và tình hình thực tế của đất nước, của từng địa phương trong từng thời gian, các cấp ủy Ðảng có những chỉ đạo kịp thời đối với hoạt động của ngành kiểm sát, nhằm phục vụ các nhiệm vụ chính trị của Ðảng, đồng thời tăng cường kiểm tra nhằm phát hiện, uốn nắn những lệch lạc, thiếu sót. Nghị quyết đã xác định rõ hơn, cụ thể hơn thẩm quyền, trách nhiệm của các cấp ủy Ðảng trong lãnh đạo việc xây dựng Viện Kiểm sát nhân dân trong sạch, vững mạnh; đồng thời cũng nhấn mạnh, các cấp ủy Ðảng không can thiệp vào những vấn đề chuyên môn thuộc chức năng, nhiệm vụ cụ thể của các cơ quan tư pháp.
Theo Nghị quyết Hội nghị lần thứ 5 Ban Chấp hành Trung ương Ðảng (khóa X), một vấn đề rất quan trọng, có ý nghĩa thực tiễn là phải tiếp tục đổi mới phong cách và lề lối làm việc của các cơ quan lãnh đạo, cơ quan tham mưu của Ðảng đối với ngành kiểm sát nhân dân theo hướng khoa học, khách quan, thật sự dân chủ, kỷ cương, thiết thực, sâu sát, nói đi đôi với làm, làm có kết quả tốt; làm việc có chương trình, kế hoạch, có trọng tâm, trọng điểm. Cải tiến thủ tục hành chính trong Ðảng, xác định rõ thời gian xử lý, trả lời đối với từng loại công việc; thực hiện nghiêm túc chế độ thông tin, báo cáo. Tiếp tục duy trì việc định kỳ hoặc khi cần thiết, các cấp ủy đảng nghe Ban Cán sự Ðảng, cấp ủy trong cơ quan Viện Kiểm sát báo cáo tình hình và nêu định hướng chỉ đạo hoạt động, cho ý kiến chỉ đạo xử lý những vấn đề quan trọng mới phát sinh hoặc những vấn đề phức tạp.
Trên cơ sở các nghị quyết của Ðảng, các tổ chức Ðảng trong ngành kiểm sát cần tập trung lãnh đạo Viện kiểm sát các cấp thực hiện một số nhiệm vụ sau đây:
Một là, lãnh đạo công tác nghiên cứu lý luận và tổng kết hoạt động thực tiễn trong lĩnh vực tư pháp nói chung và trong tổ chức và hoạt động của Viện Kiểm sát nhân dân nói riêng. Lâu nay, việc nghiên cứu để xây dựng một hệ thống lý luận về lĩnh vực hoạt động tư pháp nói chung chưa thật sự được chú trọng. Các tài liệu về công tác tư pháp còn rất tản mạn, thiếu tính hệ thống, chưa sâu sắc, toàn diện. Những vấn đề cơ bản về tư pháp (như khái niệm, vị trí, vai trò của tư pháp; hoạt động của tư pháp; cơ quan tư pháp; quản lý tư pháp; quyền công tố; thực hành quyền công tố; mối quan hệ giữa công tố với điều tra và xét xử, v.v...) còn chưa được lý giải thấu đáo, chưa có sự nhận thức thống nhất.
Hai là, tổng kết một cách đầy đủ, toàn diện các vấn đề lý luận và thực tiễn trong tổ chức và hoạt động của Viện Kiểm sát. Công tác nghiên cứu khoa học phải tạo ra được hệ thống cơ sở lý luận khoa học và thực tiễn cho tổ chức và hoạt động của Viện Kiểm sát không chỉ cho những năm đã qua, mà quan trọng hơn là cho những năm tới. Những vấn đề cơ bản cần tập trung nghiên cứu, tổng kết như: vị trí, vai trò của Viện Kiểm sát nhân dân trong công cuộc bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa qua các thời kỳ của cách mạng Việt Nam; vai trò quyết định của sự lãnh đạo của Ðảng đối với tổ chức và hoạt động của Viện Kiểm sát nhân dân; bản chất của chức năng thực hành quyền công tố và chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật cũng như mối quan hệ giữa hai chức năng này, mối quan hệ phối hợp giữa Viện Kiểm sát nhân dân với các cơ quan tư pháp và các cơ quan Nhà nước khác, v.v... Việc tổng kết, đánh giá, rút ra những bài học kinh nghiệm trong quá trình ra đời và phát triển của Viện Kiểm sát nhân dân cần có sự chỉ đạo, theo dõi, đôn đốc, kiểm tra thống nhất của Ban Cán sự Ðảng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, từ đó đề xuất với Ðảng và Nhà nước về cải cách cơ quan Viện Kiểm sát trong thời gian tới. Ðồng thời với việc tổng kết thực tiễn, cần tham khảo kinh nghiệm tổ chức và hoạt động công tố của các nước trên thế giới và trong khu vực. Trong vấn đề này, phải tiếp thu có chọn lọc, không rập khuôn máy móc những mô hình tổ chức và hoạt động của viện kiểm sát các nước khi chúng ta chưa hiểu rõ đầy đủ về nó hoặc không phù hợp điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội của nước ta.
Ba là, lãnh đạo việc đầu tư cơ sở vật chất cho các Viện Kiểm sát nhân dân các cấp. Việc đầu tư xây dựng cơ sở vật chất, trụ sở làm việc cũng như trang bị các phương tiện nghiệp vụ cần được nhìn nhận trong xu thế phát triển của ngành và trong điều kiện cải cách tư pháp, đáp ứng không chỉ đầy đủ nhu cầu trước mắt, mà cần tính toán cho lâu dài.
Ðể thực hiện được những nhiệm vụ nêu trên, cùng với các yêu cầu của cải cách tư pháp đã được Ðảng ta xác định trong Nghị quyết 49-NQ/T.Ư, đòi hỏi phải tiếp tục đổi mới mạnh mẽ hơn nữa phương thức và nội dung lãnh đạo của Ðảng đối với các cơ quan tư pháp nói chung và Viện Kiểm sát nói riêng.
Ðổi mới phương thức lãnh đạo của Ðảng phải quán triệt tư tưởng "xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, từng bước hiện đại, phục vụ nhân dân, phụng sự Tổ quốc xã hội chủ nghĩa", như Nghị quyết 49 - NQ/T.Ư của Bộ Chính trị đã nhấn mạnh.
Theo tinh thần của Nghị quyết số 49 - NQ/T.Ư về tăng cường hợp tác quốc tế về tư pháp, ngành kiểm sát nghiên cứu để tham mưu với Ðảng và Nhà nước xem xét, chỉ đạo, có phương án để Viện Kiểm sát nhân dân tham gia vào Hiệp hội Viện Công tố thế giới, nhằm tăng cường hợp tác quốc tế phục vụ cho công cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm theo chủ trương, chính sách của Ðảng và Nhà nước ta; chủ động nghiên cứu để tham mưu với Bộ Chính trị, Ban Bí thư, đề ra Chiến lược xây dựng hình ảnh về một nền tư pháp đổi mới, trong sạch, vững mạnh, minh bạch, không chỉ thông qua các phiên tòa xét xử công khai, thông qua việc giải quyết chính xác, kịp thời các tranh chấp, khiếu nại của nhân dân mà còn thông qua các diễn đàn công khai của Quốc hội, các phương tiện truyền thông đại chúng về các điển hình tiên tiến trong các cơ quan tư pháp, đi đôi với việc đấu tranh chống các hiện tượng tiêu cực trong lĩnh vực tư pháp.
Thường xuyên tăng cường giáo dục chính trị, tư tưởng, bồi dưỡng lý luận và đường lối, quan điểm của Ðảng cho đội ngũ cán bộ, đảng viên trong ngành. Nâng cao hơn nữa vai trò, trách nhiệm của các cấp ủy Ðảng trong ngành Kiểm sát. Quy định cụ thể và phân định rõ ràng quan hệ công tác giữa cơ quan Ðảng và Thủ trưởng ngành, cơ quan, đơn vị để làm rõ thẩm quyền, trách nhiệm của từng đơn vị, từng cá nhân và quan hệ phối hợp giữa các chủ thể này sao cho hợp lý nhất, khoa học nhất, đáp ứng tốt nhất mục tiêu đề ra, nhằm nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của các tổ chức Ðảng, lãnh đạo ngành kiểm sát nhân dân hoàn thành các nhiệm vụ chính trị được Ðảng và Nhà nước giao cho.
