Những đòi hỏi mới trong cải cách

Mục tiêu nâng cao chất lượng các dịch vụ công cung cấp cho người dân, doanh nghiệp (DN) mà nhiều địa phương đang quyết tâm thực hiện cho thấy hiệu quả rõ rệt của cải cách. Tuy nhiên, hiện tượng chững lại trong cải cách ở ngay chính các tỉnh đứng trong tốp đầu của Bảng Xếp hạng chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) đang cho thấy, dư địa cải cách đòi hỏi sự bứt phá về thể chế, khung khổ pháp lý để không chỉ DN mà chính bộ máy chính quyền địa phương cũng thêm động lực sáng tạo.

Tích tụ ruộng đất để đưa công nghệ cao vào sản xuất nông nghiệp đang là một thách thức lớn đối với nhiều tỉnh đồng bằng sông Cửu Long. Ảnh: ĐĂNG KHOA
Tích tụ ruộng đất để đưa công nghệ cao vào sản xuất nông nghiệp đang là một thách thức lớn đối với nhiều tỉnh đồng bằng sông Cửu Long. Ảnh: ĐĂNG KHOA

Chủ tịch UBND tỉnh... đi học

Chủ tịch UBND tỉnh Bến Tre Cao Văn Trọng lâu nay vẫn đau đáu về việc tỉnh này thiếu quỹ đất thu hút đầu tư công nghiệp. Vậy nên, có DN đến làm việc, mang theo dự án đầu tư nông nghiệp công nghệ cao rất hấp dẫn, nhưng khi họ nói cần 5 ha đất sạch, thì Bến Tre không đáp ứng được, đành để DN đi. “Làm thế nào để có đất khi mà nguồn lực của địa phương thiếu, đất đai lại manh mún. Chưa kể việc quy định hiện tại, DN bị nộp thuế hai lần khi chủ động tiếp cận đất rồi dùng đất đó để làm dự án...”, đồng chí Cao Văn Trọng nói.

Bến Tre dù đứng thứ tư trong bảng xếp hạng PCI năm 2018, nhưng mới đứng thứ năm ở chỉ số tiếp cận đất đai trong 13 tỉnh vùng đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL). Phân tích thẳng thắn về việc giảm sút số điểm cho sự năng động của chính quyền địa phương của Bến Tre trong bảng xếp hạng PCI 2018 vừa được công bố hồi tháng 3-2019, đồng chí Trọng cho rằng, có nguyên nhân quan trọng từ chính những khó khăn về mặt bằng, sự chậm chạp trong xây dựng trung tâm hành chính công, sự chưa thật sự kết nối của bộ phận một cửa...

Muốn đưa Bến Tre trở thành điểm thu hút đầu tư, đồng chí Trọng tính đến việc học hỏi kinh nghiệm của tỉnh An Giang, một địa phương đứng ở vị trí cao hơn Bến Tre và chín địa phương khác trong vùng về chỉ số tiếp cận đất đai. Vậy nên, khi trao đổi kinh nghiệm với đồng chí Nguyễn Trọng Thành, Phó Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường An Giang, nội dung thu hút sự chú ý của đồng chí Trọng chính là cách tạo quỹ đất dành cho DN của An Giang.

Để khắc phục tình trạng đất đai nhỏ lẻ, dân số đông, khó tích tụ ruộng đất phục vụ cho sản xuất công nghệ cao, An Giang lựa chọn các giải pháp như thuê đất của nông dân và cho DN thuê lại. Thiết lập cơ chế để DN chủ động tiếp cận nguồn đất trước khi công bố chủ trương đầu tư. Hỗ trợ DN khái toán chi phí liên quan đất đai cũng như thiết lập trang web để DN cung cấp và tìm kiếm thông tin về đất đai miễn phí. “Chúng tôi xác định DN không có đất, không có động lực làm kinh doanh thì địa phương không thể phát triển được. Vì thế, để tránh cho DN mất thời gian đi lại, chờ đợi, chúng tôi cam kết, mọi vướng mắc của DN phải được giải quyết ngay sau các cuộc họp”, đồng chí Thành chia sẻ.

Song, phải thẳng thắn là có không ít “rủi ro” cho chính quyền trong các phương án mà An Giang đang thực hiện. Chẳng hạn như, việc thay đổi quy trình đầu tư, khi quyết định, chỉ xem xét các yếu tố về môi trường, quy hoạch rồi để DN đi tiếp cận đất, sẽ giúp DN không bị ảnh hưởng tình trạng giá đền bù đất tăng sau khi có chủ trương đầu tư... nhưng cũng có thể sẽ gây nên những hệ lụy cho chính quyền địa phương. Song chính nhận thức “DN cần động lực để phát triển” đã khiến cho lãnh đạo An Giang quyết tâm phải thật bản lĩnh, sáng tạo trong công tác xác định, tháo gỡ điểm nghẽn. “DN đông lên, địa phương sẽ hưởng lợi”, đồng chí Thành nói.

Cần tới làn sóng cải cách mới?

Hai năm trở lại đây, sau mỗi kỳ công bố PCI, lãnh đạo Quảng Ninh lại bận rộn hơn bởi các cuộc làm việc với các địa phương về học tập. Sự vững vàng của tỉnh này trong ngôi đầu bảng xếp hạng PCI 2018 được thuyết phục bởi sự có mặt dày đặc của các DN tư nhân, các dự án đầu tư hạ tầng lớn theo hình thức đối tác công - tư (PPP) tại Quảng Ninh những năm qua.

Ngay chỉ số thủ tục hành chính liên quan đất đai - lĩnh vực luôn bị nhà đầu tư coi là khó khăn nhất, Quảng Ninh cũng nhận được sự đánh giá tích cực, có tới 65% số DN của Quảng Ninh từng thực hiện thủ tục này trong hai năm qua tại đây không gặp khó khăn. Có tới 80% số DN trả lời điều tra PCI tại Quảng Ninh cho biết, thời gian thực hiện thủ tục hành chính rút ngắn hơn so quy định và 74% số DN đánh giá thủ tục giấy tờ đơn giản. Đây là mức cao nhất cả nước.

Tuy vậy, tất cả điểm tốt nêu trên mới chỉ đem đến cho Quảng Ninh 70,36 điểm trên 100 điểm kỳ vọng của cộng đồng DN. Mức điểm này giảm 0,33 điểm so điểm số mà Quảng Ninh đã đạt được trong bảng xếp hạng PCI 2017.

Đáng lưu ý, tốc độ giảm điểm này không chỉ thấy ở Quảng Ninh, mà ở hầu hết các tỉnh có mặt ở nửa trên bảng xếp hạng PCI 2018. “Sự chững lại của nhóm tỉnh đứng đầu PCI hay là hiện tượng hội tụ điểm số PCI này phản ánh một thực tế mà chúng tôi đã đưa ra trong Báo cáo PCI 2014. Đó là hiện tượng đụng trần thể chế”, Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Vũ Tiến Lộc nhấn mạnh.

Đây là hiện tượng những tỉnh đứng đầu sau khi đã triển khai nhiều sáng kiến ở những khâu dễ cải cách như đăng ký DN, cắt giảm thủ tục hành chính..., nên khó có thể triển khai các sáng kiến tăng tốc cải cách.

Soi vào những xu hướng đáng quan ngại trong điều tra PCI 2018, hiện tượng này khá rõ. Có tới 16% số DN cho biết phải đợi hơn một tháng mới hoàn tất các giấy tờ cần thiết để chính thức đi vào hoạt động, tỷ lệ này năm 2014 là 10%. Có tới 53% số DN cho biết thỏa thuận các khoản thuế phải nộp với cán bộ thuế là công việc quan trọng trong kinh doanh. Năm 2013, tỷ lệ này là 39%. Đặc biệt, tỷ lệ DN gặp khó khăn khi xin giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh ngành nghề có điều kiện lên tới 38%; tỷ lệ khó khăn khi xin giấy chứng nhận phù hợp quy chuẩn kỹ thuật lên tới 29%...

“Đây là những việc các bộ, ngành trung ương phải xử lý. Có lẽ chúng ta cần phải bàn tới làn sóng cải cách lần thứ hai của môi trường kinh doanh, để tạo dư địa cho các chính quyền địa phương bứt phá”, Chủ tịch VCCI đề xuất.