Đường sá, cầu cống, tháp truyền hình, cơ sở hạ tầng nhiều nơi tan hoang, phải mất hàng tháng trời mới sửa chữa lại được. Lúa, ngô, rau màu, các loại cây trồng, các loại vật nuôi, từ gia súc gia cầm đến thủy hải sản… lứa thì chưa đến độ đã phải thu hoạch chạy bão, lứa bị cuốn trôi, bị bão đánh tan tác. Có những người cầm cố cả cơ nghiệp, tài sản để vay vốn đầu tư làm ăn, chỉ một trận bão là tay trắng và mang thêm gánh nặng nợ nần.
Nếu như bão số 10 cấp độ thảm họa tàn phá tại Kỳ Anh (Hà Tĩnh) và các huyện tại Quảng Bình đã được dự báo trước, thì đến bão số 12, tại các tỉnh Phú Yên, Khánh Hòa, người dân chưa quen với bão, lần đầu tiên đối phó bão mạnh và bất ngờ không kịp trở tay, mất trắng tài sản. Rất nhiều người nuôi tôm hùm với tài sản ước trị giá hàng tỷ đồng mỗi hộ, đã mất sạchtheo cơn bão dữ. Chưa kể, nước lũ gây ngọt hóa còn ảnh hưởng môi trường nước, khiến tôm nuôi bị sốc… Nước mắt ngư dân mặn hơn nước biển.
Biểu đồ thiệt hại chung năm 2017
Sự vào cuộc quyết liệt của Chính phủ
Khi chúng tôi hoàn thành bài viết này thì cơn bão mạnh số 16 đã không đổ bộ vào Việt Nam đã biến thành vùng áp thấp nhiệt đới và tan trên biển, nhưng trước diễn biến phức tạp của bão, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã chủ trì hội nghị trực tuyến ứng phó, cùng tham gia chỉ đạo có cả Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng. Vào thời điểm đó, sau khi chỉ đạo và phân công lực lượng ứng phó trong bão và yêu cầu các địa phương không để nhân dân đói ăn, bệnh tật sau bão, người đứng đầu Chính phủ đã nhận định: “Trường hợp bão suy yếu là một may mắn với chúng ta, cũng là thực tập cần thiết để chống chọi với thiên tai lũ lụt”.
Với tinh thần phòng chống bão một cách quyết liệt ấy của Chính phủ, cùng sự vào cuộc của các cấp, các ngành, địa phương, một phần nào đó đã góp phần hạn chế thiệt hại trước thiên tai nặng nề thời gian qua.
Trước mỗi cơn bão dự kiến sẽ đổ bộ vào Việt Nam, Ban chỉ đạo Trung ương về phòng chống thiên tai đều tổ chức họp để ứng phó khẩn cấp với bão. Đặc biệt, trong nhiều cơn bão lớn, Thủ tướng đã trực tiếp tham gia cuộc họp để chỉ đạo ứng phó, còn các Phó Thủ tướng đi thị sát kiểm tra, chỉ đạo từ việc phòng chống cho đến khắc phục hậu quả thiên tai.
Sau mỗi cơn bão lũ, việc tái thiết giúp người dân gặp nạn ổn định cuộc sống cũng là vấn đề được các cấp chính quyền quan tâm. Chính quyền huy động toàn bộ lực lượng từ bộ đội, công an, thanh niên tình nguyện… đến vùng bão lũ giúp dân khắc phục hậu quả, sớm ổn định cuộc sống.
Các đợt quyên góp giúp người dân vùng lũ được phát động từ các cấp Trung ương đến địa phương. Cuộc phát động đó diễn ra từ cấp cao của Đảng, Nhà nước, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, Chủ tịch nước Trần Đại Quang, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc các cấp chính quyền cơ sở và tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp… Tất thảy mọi người đều sẵn sàng trích những đồng lương, thu nhập của mình để cứu giúp người bị nạn. Nghĩa cử đầy cao đẹp ấy diễn ra đều đặn và đầy trân quý sau mỗi đợt bão lũ.
Sau những cơn bão lớn như bão số 12, nhiều nước như Mỹ, Nga, Nhật Bản… và các tổ chức quốc tế cũng chung tay giúp đỡ Việt Nam khắc phục hậu quả sau bão.
Không còn chỉ là nguyên nhân khách quan
Những thiệt hại nặng từ thiên tai trong năm 2017, ngoài nguyên nhân khách quan là tình hình thiên tai ngày càng lớn cả về cường độ, số lần xuất hiện và trái quy luật; khó dự báo, cảnh báo, nhiều tình huống bất ngờ, vượt quá năng lực chống chịu, thì cũng có một phần không nhỏ là do nguyên nhân chủ quan.
Những năm gần đây, công tác dự báo bão đã chính xác hơn trước. Chính phủ và Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng chống thiên tai luôn kịp thời vào cuộc, tổ chức chỉ đạo ứng phó trước và sau bão, kịp thời thông báo đến người dân về mức độ nguy hiểm và hỗ trợ khắc phục hậu quả. Ngày 3-7-2017, Thủ tướng Chính phủ đã quyết định thành lập Tổng cục Phòng chống thiên tai trực thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, nhằm tham mưu cho Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Ban chỉ đạo T.Ư về công tác Phòng chống thiên tai hiệu quả hơn.
Tuy nhiên, trước hiện tượng thiên tai ngày càng bất thường, không chỉ người dân mà chính quyền nhiều địa phương còn chủ quan, chưa quyết liệt và chưa có kinh nghiệm trong ứng phó với bão lớn, nhất là những nơi ít xảy ra thiên tai. Khánh Hòa, vùng đất đã 20 năm nay không có bão vào, có tới 45 người chết, chiếm tới một nửa số người thiệt mạng trong bão số 12, cũng bởi vì còn thiếu kinh nghiệm phòng chống bão.
Mặt khác, phương án ứng phó của một số địa phương còn chưa sát với thực tế, nhất là phương án sơ tán, di dời dân ở những nơi không an toàn. Lực lượng, trang thiết bị, phương tiện cứu hộ, cứu nạn còn thiếu, chưa phù hợp với thực tế; bố trí sắp xếp neo đậu tàu làm công tác cứu hộ, cứu nạn chưa hợp lý nên khi có sự cố cần tổ chức cứu nạn thì chưa kịp thời, không di chuyển được do không có đường ra phía biển.
Việc tham mưu xây dựng kế hoạch, phương án phòng chống thiên tai, nhất là với bão mạnh của các địa phương còn xa rời thực tế, không áp dụng được khi có tình huống thiên tai xảy ra.
Bên cạnh đó, nhận thức, hiểu biết, kỹ năng phòng chống thiên tai của của nhiều bộ phận dân cư còn yếu kém, nên nhiều khi tự gây rủi ro thiên tai cho bản thân, gia đình và cơ sở sản xuất. Nhiều người dân còn giữ thói quen làm nhà tại khu vực sát bờ sông suối, chân sườn núi; luôn tiềm ẩn rủi ro thiên tai nhưng không phòng, tránh kịp thời; sản xuất không đúng thời vụ…
Nhưng một nguyên nhân sâu xa hơn có thể nhìn thấy được, là nạn khai thác tài nguyên khoáng sản bừa bãi, chặt phá rừng phòng hộ… đang ngày đêm góp phần ngày một lớn vào những hậu quả nặng nề của thiên tai.
Theo Trung tâm Khí tượng Thủy văn Trung ương, mùa bão, ATNĐ sẽ kết thúc muộn, trong nửa cuối tháng 12-2017 và tháng 1, tháng 2-2018 vẫn có khả năng xuất hiện bão hoặc ATNĐ hoạt động trên khu vực phía nam Biển Đông. Ngoài ra, khả năng cao mùa bão năm 2018 sẽ bắt đầu sớm ở khu vực bắc Biển Đông.
Thế nên, năm 2017 khép lại, nhưng có thể vẫn chưa hết một mùa bão lũ bất thường. Lịch sử nha khí tượng cho thấy thiên tai sẽ ngày càng khốc liệt, nên kỹ năng phòng chống thiên tai của con người ngày càng phải cao hơn để thích ứng. Và trên hết, cần có những giải pháp lâu dài, dựa trên những nghiên cứu khoa học nhằm giảm thiểu thiệt hại những cơn cuồng nộ của thiên nhiên, để không phải có những bản tổng kết đau buồn về thiên tai nặng nề như 2017.