1. Trước đó, năm 2010, khi giữ trọng trách Chủ tịch ASEAN lần thứ nhất, Việt Nam đã để lại nhiều dấu ấn với những hành động và chương trình thiết thực, đóng góp đáng kể vào sự phát triển của ASEAN và hòa bình, ổn định, thịnh vượng chung của khu vực. Chủ đề “Hướng tới cộng đồng ASEAN: từ tầm nhìn đến hành động” do Việt Nam đề xuất đã trở thành định hướng cho hành động của Hiệp hội.
Dấu ấn của Việt Nam trên cương vị Chủ tịch ASEAN 2010 còn là việc đã nỗ lực điều hành Hội nghị các Bộ trưởng Quốc phòng “ASEAN +” lần đầu tiên. Cùng lúc đó, Việt Nam đã nỗ lực tổ chức 14 hội nghị cấp cao trong vòng chưa đầy 60 giờ đồng hồ đảm nhận trọng trách và những nỗ lực này đã phá vỡ mọi kỷ lục của ASEAN. Dấu ấn của năm Chủ tịch ASEAN 2010 của Việt Nam là những hành động thiết thực đã được liên tục triển khai, như phát triển nguồn nhân lực, ứng phó biến đổi khí hậu, tăng cường phúc lợi xã hội cho phụ nữ và trẻ em ASEAN... Điều này đã khẳng định rõ rằng, Việt Nam là một thành viên chủ động, tích cực trong các hoạt động hội nhập khu vực và trên toàn thế giới.
Và tròn 10 năm sau, Việt Nam lại trở thành Chủ tịch ASEAN 2020. Năm 2020 là mốc đánh dấu 25 năm Việt Nam đồng hành cùng ASEAN, đồng thời là năm Việt Nam đảm nhiệm vai trò Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2020 - 2021. Tại buổi lễ tiếp nhận vai trò Chủ tịch ASEAN năm 2020 từ Thủ tướng Thái-lan Prayut Chan-o-cha, diễn ra ở Bangkok (Thái-lan) tối 4-11-2019, cùng với việc công bố chủ đề của năm ASEAN 2020 là “Gắn kết và Chủ động thích ứng”, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc khẳng định: “Trong năm 2020, chúng tôi mong muốn sẽ tập trung tăng cường sự gắn kết bền vững của ASEAN thông qua củng cố đoàn kết, thống nhất, gia tăng liên kết kinh tế và kết nối, làm sâu sắc hơn các giá trị và đặc trưng của cộng đồng ASEAN, cải tiến nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ máy ASEAN trong cộng đồng toàn cầu”.
2. Thực tế, thách thức đối với Việt Nam trên cương vị Chủ tịch ASEAN 2020 không phải là ít. Tại hội thảo với chủ đề “Cộng đồng ASEAN: Bản sắc và Vai trò trung tâm” tổ chức tháng 3-2019, ông Shahrimen Lockman (nghiên cứu viên cao cấp thuộc Viện Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (ASIS) Malaysia) thẳng thắn nhận định, thách thức lớn nhất là việc dù ASEAN đã đạt được nhiều sự đồng thuận cao nhưng hành động vẫn chưa quyết liệt. Trong các vấn đề quốc tế hiện nay, ASEAN không có nhiều đột phá so 25 năm trước. Ngoài ra, ASEAN chưa đứng ra làm vai trò trung gian cho các vấn đề quốc tế hay khu vực… Do đó, Việt Nam sẽ gặp rất nhiều khó khăn, thách thức trong năm 2020 khi đảm nhiệm trọng trách này. Những thách thức chung của khối cũng là những thách thức mà Việt Nam gặp phải trên cương vị Chủ tịch luân phiên.
Còn trong Tọa đàm “Nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN của Thái-lan và vai trò của ASEAN trong sự phát triển của quốc gia và khu vực” tháng 9-2019 tại Hà Nội, ông Kavi Chongkittavorn (chuyên gia của Viện Nghiên cứu an ninh và quốc tế, Đại học Chongkittavorn - Thái-lan) cho rằng, trong năm 2020 Việt Nam sẽ gặp những khó khăn mà Thái-lan phải đối diện trong năm 2019, khi làm Chủ tịch ASEAN. Đó là thách thức từ cạnh tranh chiến lược giữa Mỹ và Trung Quốc, xu hướng chống tự do thương mại và toàn cầu hóa cùng các điểm nóng ở Biển Đông, Bán đảo Triều Tiên…
3. Nhưng, trong thách thức luôn có cơ hội. Cơ hội ấy là sự khẳng định chắc chắn về vị thế và niềm tin của Việt Nam, như cách nói của Thứ trưởng Ngoại giao kiêm Tổng Thư ký Ủy ban Quốc gia ASEAN 2020 Nguyễn Quốc Dũng: “Trọng trách này là phép thử cho sự trưởng thành của Việt Nam. Việt Nam vừa có trách nhiệm, vừa có cơ hội. Trách nhiệm ở đây, thứ nhất là hoàn thành vai trò Chủ tịch theo luân phiên. Thứ hai là phải làm sao duy trì được đà tiến triển của ASEAN. Những gì ASEAN đã đạt được thì V iệt Nam cần phát huy, thúc đẩy xây dựng cộng đồng vững mạnh hơn. Đồng thời, đây là cơ hội để Việt Nam gia tăng uy tín, vai trò ở khu vực cũng như đóng góp vào tiến trình, sự quan tâm của toàn cầu. Đây cũng là cơ hội để Việt Nam thể hiện vai trò chủ nhà; phát huy khả năng dẫn dắt Cộng đồng ASEAN; quảng bá đất nước để khu vực và thế giới hiểu hơn về Việt Nam”.
Phát biểu ý kiến tại lễ chuyển giao vai trò Chủ tịch ASEAN, bày tỏ sự tin tưởng đối với Việt Nam, Thủ tướng Thái-lan Prayut Chan-o-cha nhận định: “Việt Nam sẽ tiếp nhận vai trò Chủ tịch ASEAN từ Thái-lan với niềm tự hào và sự khao khát thực hiện giấc mơ ASEAN nhằm thúc đẩy quan hệ đối tác để duy trì hòa bình, tự do, an ninh và thịnh vượng trong khu vực trong hiện tại và tương lai”.
Niềm tin ấy cũng là sự kỳ vọng mà nhiều quốc gia trong khu vực và quốc tế dành cho Việt Nam trên trọng trách mới.
Trong bài phát biểu của mình, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc khẳng định, năm 2020 đánh dấu 5 năm hình thành Cộng đồng ASEAN. Trên nền móng vững chắc của hơn 5 thập kỷ phát triển của ASEAN, các quốc gia thành viên, tuy đa dạng về kinh tế, lịch sử, văn hóa, tiếp tục gắn kết chặt chẽ với nhau bởi những giá trị, tình cảm cộng đồng và trách nhiệm, lợi ích dưới một mái nhà chung. Chất keo tạo nên sự gắn kết đó chính là khả năng duy trì mẫu số lợi ích chung cả về chiến lược và kinh tế giữa các nước thành viên cũng như việc gìn giữ và lan tỏa ý thức và bản sắc cộng đồng trong các tầng lớp nhân dân ASEAN. Thông qua sự gắn kết bền vững đó mà Cộng đồng ASEAN có thể nâng cao năng lực thích ứng chủ động và hiệu quả với các cơ hội, thách thức đặt ra. Đó là sự phát triển mạnh mẽ của khoa học - công nghệ, biến động của môi trường chiến lược, kinh tế toàn cầu và khu vực cùng với những thách thức xuyên quốc gia… đang hằng ngày tác động đến sự phát triển ổn định và bền vững của các quốc gia và cuộc sống của người dân trong khu vực.
 |
Lễ thượng cờ nhân dịp kỷ niệm 52 năm Ngày thành lập ASEAN. Ảnh: DUY LINH