Gánh nặng bảo lãnh
Nợ bảo lãnh Chính phủ tính đến cuối năm 2017 khoảng bằng 10% GDP trong đó phần lớn là những khoản bảo lãnh dành cho DN nhà nước. Thông tin từ Cục Quản lý nợ và Tài chính đối ngoại, Bộ Tài chính cho biết, những đơn vị được Chính phủ cấp bảo lãnh nhiều nhất là: Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN), Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), Tập đoàn công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV)… Riêng EVN, tổng vốn cam kết bảo lãnh Chính phủ lên đến gần 10 tỷ USD và chiếm tỷ trọng 61,02% tổng số nợ vay của lĩnh vực điện vào cuối năm 2017. Tuy nhiên, theo một báo cáo của Bộ Tài chính có lưu ý, EVN và các tập đoàn, tổng công ty điện lực sẽ phải tiếp tục xử lý vấn đề thua lỗ do chênh lệch tỷ giá hằng năm do nguồn thu từ bán điện bằng nội tệ, trong khi có nhiều khoản vay lớn bằng ngoại tệ.
Một kết quả giám sát của Bộ Tài chính và các đơn vị liên quan tham gia 10 đoàn giám sát nợ công tại các DN vay vốn nước ngoài được Chính phủ bảo lãnh, cho thấy có rủi ro về khả năng trả nợ khoản vay được Chính phủ bảo lãnh.
Ở nhiều DN nhà nước, việc trả nợ đang “căng như dây đàn”. Đơn cử, số liệu của Đạm Hà Bắc cho thấy, tình hình tài chính của DN hết sức khó khăn, dòng tiền trả nợ lãi luôn trong tình trạng thiếu hụt. Năm 2017, Công ty này lỗ 612 tỷ đồng nhờ giãn khấu hao, nếu không tiếp tục lỗ hơn 1.000 tỷ đồng như năm trước. Nợ phải trả đến cuối năm 2017 lên tới 9.276 tỷ đồng, trong đó có những khoản vay lại từ vốn ODA, các khoản vay do Tập đoàn hóa chất bảo đảm, trong khi DN âm vốn chủ sở hữu 58%. Hay như Nhà máy bột giấy Phương Nam, đã rao bán đấu giá hai lần mà không có người mua. Nhà máy đắp chiếu từ năm 2014, nợ gần 2.700 tỷ đồng, trong đó khoản vay Chính phủ bảo lãnh trị giá 67 triệu euro, Bộ Tài chính phải đứng ra trả nợ thay. Ở Dự án nhà máy xơ sợi Đình Vũ, PVN phải gánh toàn bộ khoản công nợ vay cũng như khoản lỗ hơn 3.000 tỷ đồng của nhà máy...
Điều đáng nói, trong khi các DN nhà nước, DN có vốn nhà nước chi phối rất ì ạch trong việc trả nợ vay có bảo lãnh Chính phủ, thì số liệu từ Bộ Tài chính cho thấy, các khoản vay Chính phủ bảo lãnh cho các tập đoàn tư nhân lại không lâm vào tình cảnh như vậy. Thực trạng này được ông Võ Trí Thành, chuyên gia kinh tế nhận xét: Với các tập đoàn tư nhân, đồng tiền đi liền khúc ruột nên họ có trách nhiệm và giám sát các dự án rất chặt, trong khi ở DN nhà nước, đồng vốn rơi vào cảnh “cha chung không ai khóc”.
Trước tình trạng nợ công đang ở mức cao và áp lực trả nợ rất lớn, Chính phủ đã quyết định, từ 2017 tạm dừng phê duyệt chủ trương cấp bảo lãnh cho các dự án mới để bảo đảm an toàn nợ công. “Chúng tôi ủng hộ DN tiếp cận các ngân hàng, định chế tài chính trong và ngoài nước để vay, không qua bảo lãnh Chính phủ,” đại diện Bộ Tài chính nêu quan điểm trong các cuộc họp gần đây.
Không còn sự bao bọc của Nhà nước, các DN phải tự thân vận động, tìm kiếm các nguồn vốn vay mới. Ông Đặng Hoàng An, Tổng Giám đốc Tập đoàn EVN cho biết: Riêng EVN, mỗi năm cần 135 nghìn tỷ đồng vốn vay để đầu tư cho các dự án nhà máy điện, nhưng hầu hết các ngân hàng trong nước đều đã vượt trần cho EVN vay theo Luật các tổ chức tín dụng, còn vay vốn nước ngoài đang cực kỳ khó khăn.
Hút vốn tư nhân và nước ngoài
Trong bối cảnh tăng trưởng nhanh và cần nhiều vốn đầu tư phát triển, Việt Nam cần có nhiều chính sách tốt hơn để huy động vốn từ khu vực tư nhân vào nền kinh tế. Và điều quan trọng là phải giảm thiểu được các rào cản đối với khu vực tư nhân. Ông Joaquim Levy, Tổng Giám đốc điều hành, kiêm Giám đốc Tài chính của Ngân hàng Thế giới khuyến nghị.
Gần đây, đề xuất tham gia một số dự án đầu tư xây dựng nhà máy nhiệt điện theo hình thức PPP của liên doanh Geleximco - HUI (Hồng Công), công ty con của Tập đoàn năng lượng mới Kaidi Dương Quang (Trung Quốc) đã thu hút sự chú ý rất lớn. Theo đó Liên danh Geleximco - Kaidi/HUI đã hai lần gửi văn bản tới Thủ tướng Chính phủ đề xuất được sớm triển khai đầu tư hai dự án nhiệt điện Quỳnh Lập I và Quảng Trạch II. Theo báo cáo đề xuất đầu tư Dự án Nhiệt điện Quỳnh Lập I, các ngân hàng Trung Quốc bao gồm Ngân hàng Phát triển Trung Quốc, Ngân hàng Eximbank Trung Quốc đã có thư quan tâm đề xuất tài trợ vốn cho dự án với tỷ lệ lên đến 80% với điều kiện thương mại tương đối thuận lợi.
Còn Tập đoàn Kaidi Dương Quang được biết là tập đoàn năng lượng lớn của Trung Quốc, đã xây dựng nhiều nhà máy điện trên thế giới. Chính Tập đoàn này là nhà thầu EPC đã xây dựng nhà máy nhiệt điện lớn nhất Việt Nam là Nhà máy nhiệt điện Mạo Khê - Quảng Ninh do TKV làm chủ đầu tư có công suất 440 MW được xây dựng vượt tiến độ, đã vận hành từ năm 2013. Dự án Nhà máy nhiệt điện Thăng Long tại Quảng Ninh có công suất 2x300 MW do Kaidi làm tổng thầu cũng dự kiến sẽ đi vào vận hành tổ máy 1, 2 vào quý II và quý III năm nay, vượt tiến độ từ 2 đến 3 tháng, sẽ tiết kiệm cho chủ đầu tư hàng nghìn tỷ đồng...
Đối với Dự án Nhiệt điện Quỳnh Lập 1, liên danh này đã cam kết, nếu được giao làm chủ đầu tư trong vòng 1 tháng sẽ thành lập Công ty dự án nhà máy nhiệt điện Quỳnh Lập 1. Kể từ khi thành lập công ty, trong vòng 3 tháng sẽ ký kết thỏa thuận bồi thường, giải phóng mặt bằng, tái định cư với chính quyền địa phương; Trong vòng 2 tháng, ký hợp đồng tư vấn quản lý, giám sát kỹ thuật (chủ trương lựa chọn tư vấn Fitcher – Đức), 3 tháng sau sẽ ký hợp đồng EPC do Kaidi và đội ngũ quản lý dự án quốc tế châu Âu hoặc Bắc Mỹ cùng nhau thực hiện theo thông lệ quốc tế. Tổng thầu sẽ ứng trước toàn bộ chi phí công trình trước khi hoàn tất các thủ tục thu xếp vốn. Đặc biệt Liên danh này khẳng định không đề nghị Chính phủ bảo lãnh các khoản vay quốc tế cho các dự án cũng như không đề nghị cơ chế đặc thù về giá điện, đồng thời khẳng định và cam kết đáp ứng các yêu cầu nghiêm ngặt của Chính phủ về công nghệ và bảo vệ môi trường.
Bình luận về khía cạnh tài chính ở những đề xuất này, chuyên gia Lê Xuân Nghĩa cho biết: “Mục tiêu của bảo lãnh Chính phủ là để thu hút vốn đầu tư nước ngoài, bởi vậy trường hợp DN không yêu cầu bảo lãnh mà vẫn thu hút được vốn nước ngoài càng phải được khuyến khích”.
Đã đến lúc Chính phủ cần hạn chế bao cấp bằng các bảo lãnh, giao lại các dự án không nhất thiết phải dùng vốn Nhà nước cho các DN tư nhân có năng lực để thực hiện, tạo thủ tục rõ ràng, minh bạch để thu hút vốn nước ngoài. Điều Chính phủ cần làm còn lại là kiểm soát giải pháp công nghệ xử lý môi trường và có chế tài nghiêm ngặt đối với các vi phạm trong triển khai dự án.
