Ði đâu, về đâu?

Lúng túng chọn giá

Ngay tại Quyết định 11/2017/QÐ-TTg về cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời ban hành vào tháng 4-2017 đã công bố rõ thời gian hết hạn của mức giá mua điện mặt trời 9,35 UScent/kWh là ngày 30-6-2019. Dẫu vậy, cho tới hiện nay, tức là sau khi mức giá này đã hết hạn ba tháng, Chính phủ vẫn chưa có quyết định cuối về mức giá mua điện mặt trời mới cho giai đoạn tiếp theo, mà trước mắt là đến hết năm 2021.

Chỉ trong khoảng sáu tháng qua, đã có nhiều dự thảo về mức giá điện mặt trời mới được Bộ Công thương đưa ra theo yêu cầu của Chính phủ nhưng tới nay vẫn chưa quyết được mức giá nào. Gần đây nhất, Bộ Công thương được yêu cầu nghiên cứu bổ sung phương án áp dụng một mức giá điện mặt trời trên toàn quốc.

Khi vấn đề đấu thầu chọn nhà đầu tư phát triển dự án điện mặt trời được đặt ra đã thu hút sự quan tâm bởi nó giúp minh bạch và giảm được giá mua điện mặt trời cao như thời gian qua. Tuy nhiên, ở góc độ các doanh nghiệp (DN), sự quan tâm đến đầu tư vào lĩnh vực điện mặt trời đã giảm sút khá nhiều.

Ông Nguyễn Bình, đại diện cho một quỹ đầu tư về năng lượng tái tạo với nguồn vốn đến từ Ðức và Ô-xtrây-li-a cho hay: “Từ đầu quý II-2019 tới nay, văn phòng đại diện của chúng tôi hoạt động cầm chừng, nghe ngóng và chờ đợi chính sách mới. Nhiều quỹ khác trong lĩnh vực năng lượng tái tạo cũng đã lặng lẽ rút khỏi lĩnh vực điện mặt trời bởi không biết chính sách mới bao giờ có, chưa kể chuyện bổ sung các dự án vào quy hoạch còn mất thời gian”.

Gánh nặng lỗ đè nặng lên hệ thống

Khác với tất cả các loại hàng hóa, điện có đặc thù là sản xuất và tiêu thụ diễn ra đồng thời và phải có hệ thống truyền tải, nên các ý tưởng, kế hoạch phát triển nguồn cung điện phải bao quát được ở tầm tổng thể, nếu không sẽ rất dễ dẫn đến bế tắc.

Hiện tại, giá điện bán lẻ bình quân là 1.864,4 đồng/kWh, trong khi điện mặt trời được mua với giá 9,35 UScent/kWh (tương đương tầm 2.086 đồng/kWh), khiến bên mua điện mặt trời và phát lên lưới bị lỗ khoảng 221,6 đồng/kWh.

Với mức sản lượng điện mặt trời đang phát tính từ sau ngày 30-6-2019 đến nay dao động từ 17 đến 25 triệu kWh/ngày, riêng việc mua điện mặt trời với giá 2.086 đồng/kWh và bán lại với giá bình quân là 1.864,4 đồng, Tập đoàn Ðiện lực Việt Nam (EVN) phải bù lỗ cỡ 4 tỷ đồng/ngày.

Như vậy, càng mua nhiều điện mặt trời, thì tài chính của bên mua điện cho các nhà máy điện mặt trời và bán điện tới người tiêu dùng hiện nay là EVN sẽ càng căng thẳng. Việc bù lỗ cho điện mặt trời này sẽ không thể thực hiện được lâu dài và trên diện rộng nếu không có các chính sách tài chính được Nhà nước đưa ra.

Ðó là chưa kể, điện mặt trời chỉ phát được từ 7 giờ sáng tới 18 giờ hằng ngày với công suất không đồng đều, nên vẫn cần có nguồn điện dự phòng khác để bù đắp cho lúc nguồn này sụt giảm. Như vậy, chi phí phát điện của toàn hệ thống sẽ tiếp tục bị đẩy lên rất cao.

“Giá điện mặt trời không cần bù lỗ thì có thể cho tự do phát triển, nhưng nếu cuối cùng Nhà nước vẫn phải bù lỗ, thì cũng cần có giới hạn”, một chuyên gia ngành điện nêu quan điểm.

Theo vị này, cần tính toán rành mạch việc bù lỗ hằng năm cho mua điện mặt trời so với giá bán lẻ điện hiện nay, cũng như các vấn đề liên quan như lưới truyền tải để có chính sách về phát triển điện mặt trời nói riêng và các loại hình năng lượng tái tạo khác nói chung ở mức độ nào là phù hợp, bởi không thể bù lỗ mãi.

Theo số liệu được nhiều dự án điện mặt trời công bố, với quy mô 50 MWp, vốn đầu tư sẽ rơi vào 1.200 tỷ đồng. Như vậy, chỉ tính riêng gần 4.500 MWp công suất đã hoàn tất đầu tư, ngành điện đã thu hút được khoảng 100 nghìn tỷ đồng (tương đương 4,6 tỷ USD) vốn đầu tư vào điện mặt trời chỉ trong 1,5 năm qua. Ðáng nói, tất cả các nguồn vốn này đều đến từ DN tư nhân, quỹ đầu tư hay nhà đầu tư nước ngoài.

Nếu quy mô điện mặt trời tiếp tục tăng lên và chạm mức 13.000 MWp đã được bổ sung quy hoạch, thì tổng số tiền đầu tư điện mặt trời có thể lên tới không dưới 200 nghìn tỷ đồng, tương đương 9 tỷ USD.

Việc dòng vốn tư nhân đổ mạnh vào điện mặt trời thời gian qua có tác động chính từ việc giá mua điện mặt trời được Chính phủ cho phép ở mức tương đương 9,35 UScent/kWh và áp dụng trong thời gian 20 năm, với những dự án vận hành trước ngày 30-6-2019. Mức giá này cao hơn rất nhiều giá nhiệt điện, thủy điện theo Khung giá phát điện 2019 do Bộ Công thương ban hành.

Ở một khía cạnh khác, tính toán được Ngân hàng Thế giới (WB) đưa ra cho thấy, nhu cầu vốn cho phát triển điện từ nay tới năm 2030 là 150 tỷ USD. Tuy nhiên, nhu cầu huy động này đang gặp thách thức lớn, cụ thể nhất là giá điện ở dưới mức thu hồi chi phí và EVN không nhận được trợ cấp trực tiếp từ Chính phủ.

Chia sẻ câu chuyện này, ông Franz Gerner, chuyên gia năng lượng cao cấp, Trưởng nhóm Năng lượng của WB tại Việt Nam cho hay, giá bán điện tại Việt Nam đang thuộc tốp giá rẻ, xếp thứ 21/93 nước được khảo sát, theo thống kê của Global Petrol Prices. Với giá 1.720 đồng/kWh, giá điện tại Việt Nam thấp hơn nhiều so với In-đô-nê-xi-a, Phi-li-pin, Xin-ga-po, Trung Quốc, Ấn Ðộ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Lào, Cam-pu-chia,…

“Giá điện trong tương lai cần phải thu hồi đầy đủ tất cả chi phí của ngành điện, gồm chi phí vận hành và bảo dưỡng, chi phí đầu tư, các nghĩa vụ trả nợ thông qua nguồn thu từ bán điện và mức giá này dự tính trung bình khoảng 11-12 UScent/kWh”, chuyên gia nước ngoài này nói.

Thực tế dòng vốn đầu tư đổ vào các dự án điện mặt trời cũng là minh chứng rõ nét cho thấy, nếu giá mua điện cao, phù hợp với thị trường, sẽ không lo thiếu nhà đầu tư bỏ vốn cho phát triển ngành điện.