Tôi ngạc nhiên khi cậu xe ôm chở tôi qua con đường làng vắng vẻ với rặt nhà sàn. Nhà dù bằng gỗ hay đã xây gạch cũng đều không bám mặt đất, y như vài trăm năm trước người Chăm sống thế nào thì giờ vẫn theo nếp vậy. Lác đác những người đàn ông quấn xà rông và phụ nữ mặc bộ váy suông dài kèm khăn trùm đầu thấp thoáng trên đường. Giờ này vẫn đang chính ngọ nên các căn nhà sàn đóng cửa im ỉm.
Hai ngày ở Châu Đốc mà tôi hoa mày chóng mặt vì liên tục trải qua từ mới lạ này sang ngỡ ngàng khác. An Giang là nơi tập trung nhiều người Chăm, dù đồng bào Khmer ở đây thậm chí còn nhiều hơn, tới chín vạn dân. Không có nhiều thông tin và kinh nghiệm gì về làng Chăm ở Châu Giang, tôi để mặc cho anh tài chở đi đâu thì đi. Dường như cũng đã quen chở khách du lịch, anh ta đưa tôi đến một tiệm bán đồ thổ cẩm nằm ven đường cái. Thấy khách vào, hai chị phụ nữ đang ngồi bên khung cửi đồng loạt kéo khăn trùm đầu lên, không rõ là phong tục cần phải kín đáo tóc tai hay chỉ là để làm dáng trước khách du lịch mà thôi. Dẫu sao thì những luật tục quy định cho phụ nữ Chăm cũng không còn hà khắc như xưa, thuở chị em bị cấm y như mấy nước theo Hồi giáo bây giờ, muốn đi đâu quanh làng cũng phải có người tháp tùng và nhất thiết là che kín mặt cho khỏi lộ dung nhan trước bàn dân thiên hạ.
Tôi nhờ cậu xe ôm chở đi mua tung lò mò (một loại lạp xưởng đặc sản của người Chăm). Cậu ta biết rõ người nào bán lạp xưởng ngon nhất làng nên chở thẳng tôi đến đấy. Cậu đỗ xịch xe trước một nhà sàn bằng gỗ rồi cất tiếng gọi. Một bà già xuất hiện trên khung cửa, mắt kèm nhèm. Bà mặc bộ váy dài thượt nhưng ôm gọn eo của người Chăm, song không đội khăn trùm đầu. Bà hỏi tôi mua loại nào rồi đi vào tủ lạnh để lấy hàng. Tranh thủ lúc ấy, tôi tò mò thò hẳn đầu vào trong nhà mà soi từng góc. Ngôi nhà lát gỗ bóng loáng như đã trơn nhẵn chân người từ hàng thế kỷ, không cửa sổ, chỉ một hàng hiên sau chạy vòng hình chữ L quanh nhà. Hiên ấy trông ra sân và đón sáng vào nhà giúp gia chủ. Nhờ thế mà hàng trăm thứ đồ lủng củng tạp pí lù mới lờ mờ hiện ra từ những góc tối. Đồ đạc chất dọc các vách tường, ở giữa tuyệt nhiên không có bàn ghế. Người Chăm luôn ngồi ăn uống và tiếp khách ngay trên nền nhà. Bà chủ hàng tung lò mò đã quay lại, dáng lom khom gầy guộc của tuổi già khiến bà giống một phù thủy đang sống trong túp lều chân gà âm u cổ kính. Chỉ có điều ngôi nhà này có rất nhiều chân mà thôi.
Rời bến Châu Giang, nhớ lại câu chuyện về “Tiếng trống Paranưng”. Cái ngày nhạc sĩ Trần Tiến đặt chân đến bến Châu Giang và choáng ngợp trước vẻ đẹp của cô gái Chăm lúc nàng vừa hạ chiếc khăn Mat’ra xuống, và những nốt nhạc đầu tiên của “Tiếng trống Paranưng” ra đời từ cảm hứng ấy. Phần phối khí khiến người nghe bỗng chìm vào một không gian hư ảo. Giai điệu luyến láy đặc trưng của người Chăm pha lẫn nét nhạc miền Tây bỗng ngân nga:
Tôi yêu chiếc khăn Mat’ra
Vương trên trán em dịu êm
Tôi yêu tiếng ca Atidza
Bao la bao la biển lúa
Như nắng buông trên dòng Tiền Giang
Như gió reo trên dòng Hậu Giang
Như lời thương nhớ ai
Mà giọng hát xa vời...
