Mơ hồ về mặt tạo hình
Báo cáo khảo sát của Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm cho hay, một số địa phương thời gian qua xuất phát từ nguyện vọng thờ cúng, tri ân công đức các bậc tiền nhân đã xây dựng đền thờ, tượng các Vua Hùng. Ða số tượng Vua Hùng được xây dựng trong các đền thờ, một số ít ở không gian công cộng ngoài trời, có ba tượng Vua Hùng tại Công viên Văn hóa Ðồng Xanh (Plây Cu, Gia Lai); tượng ngoài trời Hùng Vương và tượng trong nhà tại Khu du lịch Văn hóa Suối Tiên (TP Hồ Chí Minh) và một số tượng Hùng Vương khác ở ngoài trời có quy mô nhỏ.
Họa sĩ Vi Kiến Thành (Cục trưởng Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm) cho biết, việc xây dựng tượng Vua Hùng ở ngoài trời trong thời gian qua còn bộc lộ một số hạn chế. Vì đều nằm trong các khu vui chơi, thắng cảnh, du lịch nhằm mục đích trang trí cảnh quan nên công trình không mang tính biểu tượng, thiếu sáng tạo về nghệ thuật. "Các tượng Quốc Tổ Hùng Vương đã có chưa thể hiện được vai trò là tiêu điểm, điểm nhấn không gian trong cảnh quan nơi đặt tượng, chiếm lĩnh không gian bằng chính hình khối và chất liệu, nội dung tinh thần của tượng, tạo tâm điểm của thị giác và cảm xúc thẩm mỹ, văn hóa, tâm linh đối với người thưởng lãm. Về phong cách tạo hình, tượng Vua Hùng đã có còn thiếu đầu tư nghiên cứu những hình tượng điển hình, hình khối đặc trưng..., làm mất đi sự biểu cảm, không truyền tải được những cảm xúc cần thiết tới công chúng", họa sĩ Vi Kiến Thành đánh giá.
Báo cáo của Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm cũng cho hay, tượng Vua Hùng đã được xây dựng đều có điểm chung là chưa có sự thẩm định của các cơ quan chuyên môn, chân dung chưa thể hiện được sự uy nghi, kiên định, tinh thần và vị thế của Vua Hùng. Theo nhà sử học Dương Trung Quốc, Vua Hùng là một biểu tượng được tôn thờ, nhưng ngay cả đối với những người làm sử cũng còn phải đặt ra câu hỏi Vua Hùng là ai. Cho nên, việc hình tượng hóa Vua Hùng như thế nào cần phải có sự chuẩn bị kỹ. "Làm tượng đài Vua Hùng phải hết sức cẩn trọng. Nhu cầu của nhân dân có, nhưng những nhu cầu đó được cụ thể hóa như thế nào thì lại là chuyện khác. Cần thống nhất hình tượng về Quốc Tổ Hùng Vương để tạo quy chuẩn xây dựng các công trình tượng đài, tượng ngoài trời cũng như tượng có quy mô nhỏ tại một số đền thờ, khuôn viên; tránh tạo nên sự hỗn loạn…", nhà sử học Dương Trung Quốc lưu ý.
Ðồng quan điểm này, PGS, TS Phạm Mai Hùng, đại diện Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, Hội Di sản Văn hóa Việt Nam nêu: "Cho đến thời điểm này, chúng ta chưa có đầy đủ tư liệu về nhân chủng học nhận diện Hùng Vương như thế nào. Dù nhiều địa phương muốn xây dựng tượng đài Hùng Vương". Vì vậy, việc làm tượng Vua Hùng cần được quản lý chặt chẽ, nếu không sẽ có rất nhiều Vua Hùng mà không biết ông nào là chính, ông nào là Quốc Tổ, ông nào đời thứ bao nhiêu…
Ngoài Ðất Tổ, không nên dựng quá nhiều tượng Vua Hùng
Khẳng định chủ trương xây dựng Quy hoạch tượng đài Quốc Tổ Hùng Vương đến năm 2035 là cần thiết, Thứ trưởng Bộ VHTTDL Vương Duy Biên cho biết, Quy hoạch tượng đài Quốc Tổ Hùng Vương nhằm kiểm soát về số lượng, chất lượng các công trình tượng đài Quốc Tổ Hùng Vương trong cả nước; đồng thời xác định nhiệm vụ, mục tiêu, địa điểm xây dựng tượng đài Quốc Tổ Hùng Vương.
PGS, TS Phạm Mai Hùng cho rằng, một trong những tiêu chí được đặt ra trong Quy hoạch là xác định địa điểm xây dựng tượng đài Vua Hùng, vì vậy cần cân nhắc kỹ. Ngoài địa danh Ðất Tổ Hùng Vương (Phú Thọ), theo ông, cũng cần xem xét việc có nên đặt tượng ở các vị trí có đóng góp đặc biệt, gắn kết với các khu tưởng niệm về Vua Hùng và mang tính đại diện cho vùng, miền.
Ông Nguyễn Ðắc Thủy, Giám đốc Sở VHTTDL tỉnh Phú Thọ cho rằng, để không dẫn đến tình trạng nhiều địa phương đều có thể xây dựng tượng Vua Hùng nếu có nhu cầu, quy hoạch trước hết cần xác định các tiêu chí rõ ràng. Thí dụ, tiêu chí "địa phương có vị trí địa lý đặc biệt" thì cần cụ thể hóa như thế nào là đặc biệt, là nơi tiền tiêu Tổ quốc hay vùng hải đảo xa xôi...
Theo nhiều chuyên gia, mối liên hệ giữa tượng đài và địa phương xây dựng tượng đài Hùng Vương cần được đặt trong bối cảnh xã hội và cảnh quan cụ thể, có liên quan đến các di tích, công trình chung quanh. Trước những ý kiến liên quan đến mục tiêu kiểm soát số lượng tượng đài mà quy hoạch đặt ra, họa sĩ Vi Kiến Thành nêu quan điểm hạn chế tối đa xây dựng các công trình tượng đài ngoài trời đã được thể hiện xuyên suốt từ quy hoạch tượng đài Hồ Chí Minh trong cả nước. Cụ thể, từ đề nghị xây dựng 158 công trình tượng đài Bác của các địa phương, cuối cùng chỉ còn sáu công trình được phê duyệt. Tương tự, tại quy hoạch tượng đài Quốc Tổ Hùng Vương, dự kiến khống chế số lượng công trình sẽ không quá sáu, thậm chí chỉ còn ba, hai hoặc duy nhất một tượng đài được xây dựng tại Ðền Hùng.
Tuy nhiên, cụ thể như thế nào, số lượng bao nhiêu…, theo ông Vi Kiến Thành, còn phải qua nhiều cuộc hội họp, bàn thảo, xin ý kiến mới có thể đưa ra "đáp án".
Ðề án Quy hoạch tượng đài, tượng ngoài trời Quốc Tổ Hùng Vương sẽ được hoàn thiện trong quý IV-2018.
