Sau những ồn ào…

Phản đối dữ dội ở các nước phương Tây

Những ngày qua, công chúng Việt được phen hốt hoảng và cả giận dữ với triển lãm cơ thể người được nhựa hóa tại Nhà Văn hóa Thanh niên TP Hồ Chí Minh. Một số khác bình tĩnh hơn thì đánh giá triển lãm không có gì phản cảm. Có ý kiến còn cho nó rất hữu ích. Những tranh luận trái chiều gay gắt này cũng chính là những gì đã xảy ra trên thế giới trong suốt hơn 20 năm qua.

Đây là lần đầu một triển lãm xác người và bộ phận cơ thể người thật diễn ra tại Việt Nam. Còn trên thế giới, cuộc triển lãm tương tự được ghi nhận đã diễn ra lần đầu vào năm 1995 tại tám thành phố của Nhật Bản, nhân kỷ niệm 100 năm thành lập Hiệp hội các nhà giải phẫu Nhật Bản. Triển lãm kéo dài tới năm 1999. Đây được coi là đợt triển lãm quy mô lớn đầu tiên trên thế giới thuộc loại này. Trong triển lãm đầu tiên đó, các xác người trưng bày đã được xử lý bằng phương pháp “nhựa hóa” (plastination) do nhà giải phẫu học người Đức Gunther von Hagens phát minh năm 1977.

Tới nay, triển lãm này đã có mặt tại hơn 50 bảo tàng và các điểm tổ chức sự kiện tại hơn 60 thành phố ở Bắc Mỹ, châu Âu và châu Á, như Đức, Áo, Thụy Sĩ, Bỉ, Anh, Hàn Quốc và Xin-ga-po. Nó trở thành hoạt động triển lãm lưu động thu hút lượng người xem đông đảo nhất thế giới. Theo trang Young-germany (Đức), tính tới nay đã có hơn 37 triệu người tới xem các triển lãm Body Worlds của Gunther von Hagens, bất kể việc cũng đã có nhiều người chỉ trích ông về hoạt động này bằng cách đặt biệt danh cho ông là Dr. Tod (Tiến sĩ Thần chết).

Nhiều tổ chức tôn giáo và cá nhân ở châu Âu đã lên án gay gắt việc này. Dư luận châu Âu cho rằng việc triển lãm những cơ thể người thật đã vi phạm vào quyền bất khả xâm phạm của thi thể. Ngoài ra, không ít ý kiến nghi ngờ liệu có chuyện những người hiến xác đã cho phép việc thi thể họ được trưng bày theo cách này.

Một số người, dù đứng ngoài các tranh luận về những triển lãm loại này, cho rằng triển lãm xác người hay xác động vật cho mục đích giáo dục hay nghệ thuật thì hoàn toàn không có giá trị về nghệ thuật. Nó chỉ là nỗ lực tuyệt vọng để được nổi tiếng trong… 15 phút của một số nghệ sĩ hiện đại.

Nhập nhằng cấp phép

Trước những ồn ào tranh cãi, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ra văn bản yêu cầu Sở Văn hóa - Thể thao TP Hồ Chí Minh báo cáo về triển lãm này, đồng thời chỉ đạo Cục trưởng Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm phải lập tức vào khảo sát triển lãm và có báo cáo độc lập gửi lên Bộ.

Qua làm việc với các bên liên quan, tối 6-7, Sở Văn hóa - Thể thao TP Hồ Chí Minh đã gấp rút phát đi thông cáo về việc yêu cầu tạm dừng hoạt động của triển lãm xác người nhựa hóa từ ngày 7-7. Lý do của việc tạm dừng triển lãm này, theo Sở Văn hóa - Thể thao TP Hồ Chí Minh là do Sở này đã phát hiện một số sai phạm. Đó là, đơn vị tổ chức trưng bày thông tin không đúng thời gian triển lãm đến công chúng, kéo dài từ ngày 21-6-2018 đến ngày 31-12-2018 trong khi đơn xin phép tổ chức trưng bày “mô hình cấu trúc cơ thể người” là từ ngày 1-11-2017 đến 1-9-2018. Ngoài ra, chất liệu mẫu vật cơ thể người trưng bày là cơ thể người được nhựa hóa không đúng theo đơn đề nghị là chất liệu nhựa.

Cùng với việc tạm ngừng mở cửa triển lãm từ ngày 7-7, Sở cũng yêu cầu đơn vị xin tổ chức trưng bày cung cấp kế hoạch tổ chức, hồ sơ pháp lý, nguồn gốc, lý lịch, chất liệu cụ thể những vật mẫu từ nước ngoài (Hàn Quốc) vào Việt Nam và các văn bản của cơ quan chức năng cấp như: Hải quan, Bộ Y tế để báo cáo xin ý kiến Bộ Văn hóa, Thể Thao và Du lịch, Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm, Bộ Y tế và Thường trực UBND thành phố Hồ Chí Minh.

Theo Cục trưởng Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm Vi Kiến Thành, trước khi được cấp phép triển lãm tại TP Hồ Chí Minh thì triển lãm này đã bị Cục này từ chối cấp phép tại Hà Nội với lý do “ghê rợn”. Trong khi đó, Phó Cục trưởng Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm Trần Thị Thu Đông tại buổi họp báo quý II của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch lại cho biết lý do Cục này không cấp phép cho triển lãm ở Hà Nội là bởi nó không thuộc lĩnh vực quản lý, và giới thiệu đơn vị xin cấp phép tại Bộ Y tế.

Một câu hỏi đặt ra cho Chánh Văn phòng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Thái Bình trong buổi họp báo quý II của Bộ là liệu Sở Văn hóa - Thể thao TP Hồ Chí Minh có đúng thẩm quyền cấp phép cho triển lãm cơ thể người nhựa hóa? Ông Nguyễn Thái Bình cho biết, đây chính là lý do Bộ yêu cầu Sở Văn hóa - Thể thao TP Hồ Chí Minh báo cáo về quá trình cấp phép cho triển lãm này.

Triển lãm xác người nhựa hóa tại TP Hồ Chí Minh có thể sẽ bị đóng cửa, giống như việc vừa xảy ra tại Ô-xtrây-li-a, vì không phù hợp với văn hóa, tâm linh của người Việt. Câu chuyện ồn ào này rồi sẽ nhanh chóng qua đi, nhưng bài học về quy trình cấp phép cho một triển lãm thì vẫn sẽ là điều cần tiếp tục bàn đến.