Nhiều mô hình tự phát
Khảo sát của Văn phòng Hội đồng Anh tại Hà Nội cho biết, với 115 không gian văn hóa sáng tạo, trong đó tiêu biểu như: Tổ chim xanh, Ơ kìa Hà Nội, Heritage Space, Hanoi Grapevine…, các không gian văn hóa sáng tạo ở Hà Nội còn đa dạng loại hình hoạt động, từ mỹ thuật, tạo hình, thời trang, kiến trúc đến phim ảnh…, góp phần khơi nguồn tri thức sáng tạo và mở thêm nhiều cơ hội hưởng thụ văn hóa cho cộng đồng.
Mặc dù Hà Nội đã tham gia Mạng lưới các thành phố sáng tạo, nhưng không gian văn hóa sáng tạo của Thủ đô vẫn chưa đủ lớn mạnh như tiềm năng. Nhìn chung, không gian văn hóa sáng tạo ở Hà Nội chủ yếu vẫn đang là những mô hình hoạt động tự phát, thiếu định hướng, hỗ trợ cũng như cơ chế đặc thù để phát triển bền vững. Nhiều không gian sáng tạo ra đời nhằm mục đích phục vụ cộng đồng nhưng lại được coi là một doanh nghiệp đơn thuần, khiến việc tổ chức hoạt động còn nhiều bất cập, hạn chế hoạt động sáng tạo. Do đó, các không gian sáng tạo văn hóa thường “chết yểu”, nhiều chủ không gian văn hóa sáng tạo lúng túng khi gặp phải những vướng mắc về quy định pháp lý, khó khăn về giấy phép tổ chức sự kiện...
Đại diện nhiều không gian sáng tạo ở Hà Nội như Tổ chim xanh, Hanoi Doclab, Đom đóm, Hà Nội rock city... cho biết, họ lúng túng khi tìm hướng kết nối với các cơ quan nhà nước, với mong muốn đưa thành quả sáng tạo của mình giới thiệu tại các không gian mở của thành phố. Theo Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ phát triển tài năng điện ảnh Việt Nam (TPD) Nguyễn Hoàng Phương, hầu hết các không gian sáng tạo còn mơ hồ về thủ tục cấp phép hoạt động thể nghiệm sáng tạo tại các không gian văn hóa công cộng.
Mặt khác, phần lớn các không gian sáng tạo của các doanh nghiệp được tạo ra để quy tụ, gặp gỡ, giao lưu, hỗ trợ khởi nghiệp, lan truyền cảm hứng sáng tạo cho nghệ sĩ và cộng đồng, thường không đặt mục tiêu lợi nhuận lên đầu. Cho nên, khi đi vào thực tế họ vấp phải thách thức là thiếu nguồn lực, mục tiêu phi lợi nhuận mâu thuẫn với mục đích kinh doanh của doanh nghiệp. Hơn nữa, các không gian này thường chưa được kết nối để tạo nên sức mạnh lớn hơn.
Để không gian sáng tạo thật sự thành “mũi nhọn”
Bà Phạm Thị Lan Anh, Trưởng phòng Quản lý di sản, Sở Văn hóa và Thể thao (VH & TT) Hà Nội cho biết, hiện trên địa bàn thành phố có rất nhiều không gian văn hóa công cộng như Không gian đi bộ khu vực hồ Hoàn Kiếm và phụ cận, không gian đi bộ phố Trịnh Công Sơn, phố bích họa Phùng Hưng, Bảo tàng Hà Nội... Khi các tổ chức, cá nhân có nhu cầu, có thể liên hệ với Sở VH &TT Hà Nội, cụ thể là Phòng Quản lý di sản để có những tư vấn, hỗ trợ cần thiết. Bà Phạm Thị Lan Anh cũng lưu ý, Hà Nội cần xây dựng và củng cố các không gian sáng tạo đã có, đồng thời thực hiện chuỗi chương trình tài năng sáng tạo.
Lễ hội văn hóa dân gian Hà Nội là một trong những thử nghiệm cho lễ hội thiết kế sáng tạo Hà Nội vào năm sau.
Để tạo điều kiện cho các không gian sáng tạo phát huy tiềm năng, thế mạnh, PGS, TS Bùi Hoài Sơn, Viện trưởng Văn hóa nghệ thuật quốc gia Việt Nam cho rằng, cần xây dựng một kênh thông tin hỗ trợ để có thể tận dụng tối đa hiệu quả các không gian sáng tạo giữa hai khu vực công - tư; hoàn thiện hệ thống chính sách, đơn giản hóa thủ tục cấp phép cũng như có cơ chế hỗ trợ về mặt bằng, giá thuê... để các không gian sáng tạo yên tâm phát triển. Về lâu dài, cần ưu tiên các khu vui chơi, các hoạt động sáng tạo cộng đồng... khi tiến hành quy hoạch xây dựng các khu đô thị mới trên địa bàn thành phố.
Không gian văn hóa sáng tạo được xác định là một trong những ngành mũi nhọn trong chiến lược phát triển công nghiệp văn hóa của Thủ đô hiện nay. Giám đốc Sở VH & TT Hà Nội Tô Văn Động nhấn mạnh, việc Hà Nội trở thành thành viên Mạng lưới Các thành phố Sáng tạo của UNESCO sẽ tạo thuận lợi cho Thủ đô trong việc định vị thương hiệu, quảng bá hình ảnh trên mọi lĩnh vực sáng tạo văn hóa, gia nhập nhóm các thành phố toàn cầu đang phát triển theo hướng đổi mới, phù hợp với Chương trình nghị sự 2030 của Liên hợp quốc về Phát triển bền vững. “Với những đóng góp tích cực của các không gian sáng tạo văn hóa nghệ thuật ở Thủ đô trong thời gian qua, hy vọng rằng trong thời gian tới đây sẽ có những kết nối để hình thành các kế hoạch, dự án khả thi cũng như phối hợp tổ chức các sự kiện văn hóa, thể thao… để cùng nhau xây dựng Thủ đô Hà Nội trở thành trung tâm sáng tạo của đất nước”, ông Tô Văn Động khẳng định.
Rõ ràng, sự hợp tác và kết nối công - tư sẽ tạo nên sức mạnh tổng hợp để thúc đẩy hoạt động, duy trì sức sống cho các không gian văn hóa sáng tạo. Bối cảnh hiện nay cho thấy, các không gian sáng tạo này không thể cứ đơn thương độc mã để duy trì hoạt động của mình. PGS, TS Nguyễn Thu Phương, Giám đốc Trung tâm Công nghiệp Văn hóa VICAS nhận định, chiều sâu văn hóa khiến Hà Nội có thể trở thành trung tâm sáng tạo của khu vực. Tuy nhiên, nếu sau bốn năm mà không thực hiện được sáu cam kết sáng kiến đã được UNESCO phê duyệt thì Hà Nội sẽ bị loại ra khỏi Mạng lưới Thành phố sáng tạo. Đây chính là một thách thức đòi hỏi Thủ đô cần tích cực chuyển động.
