Gương điển hình

Người nghệ sĩ tâm huyết với cây đàn tính

Từ những năm cuối thập niên 60 của thế kỷ trước, nghệ sĩ Vi Tơ đã được đông đảo công chúng yêu âm nhạc xứ Lạng biết đến qua tiếng sáo, tiếng đàn tính quyến rũ lòng người. Từ năm 2000 đến nay, sau khi về hưu, ông dành hết thời gian, tâm huyết để chế tác, bảo tồn cây đàn tính, vốn là linh hồn của nghệ thuật hát then độc đáo của dân tộc Tày, Nùng.

Nghệ sĩ Vi Tơ và cây đàn tính do ông chế tác.
Nghệ sĩ Vi Tơ và cây đàn tính do ông chế tác.

Mặc dù năm nay đã ở cái tuổi 79, nhưng thường ngày người dân vẫn thấy ông Vi Tơ, dân tộc Tày ở thôn Pàn Pè, Hoàng Ðồng, TP Lạng Sơn (Lạng Sơn) đạp chiếc xe đạp cọc cạch từ thôn ra thành phố, để gặp bạn bè và giao lưu văn nghệ. Ông Vi Tơ tâm sự: Ông sinh và lớn lên ở Bản Kho, huyện Lộc Bình. Ngay từ nhỏ, ông đã được nghe những làn điệu hát then, đàn tính của các bà then trong những dịp lễ hội, mừng nhà mới... Từ đam mê hát then, đàn tính, năm 1960, ông Vi Tơ thi đỗ vào Khoa Âm nhạc dân tộc, Trường Âm nhạc Việt Nam (Nhạc viện Hà Nội). Năm 1964, sau khi tốt nghiệp, ông về nhận công tác tại Ðoàn văn công tỉnh Lạng Sơn và bước vào con đường nghệ thuật biểu diễn. Ông bắt đầu sáng tác từ năm 1965, viết nhiều ca khúc cho người lớn và thiếu nhi. Những sáng tác của ông Vi Tơ thể hiện bản sắc và hơi thở cuộc sống của vùng cao xứ Lạng. Một số tác phẩm đáng chú ý của ông là: "Ngày mai là của chúng em", "Hát về quê hương xứ Lạng", "Nà Pán quê em", "Bảy dòng suối hát", "Bên tượng đài hát mãi tên anh"... Ông Vi Tơ đã xuất bản tập ca khúc "Vẫn đợi anh".

Ngoài việc sáng tác thơ ca, trình diễn sáo trúc, nghệ sĩ Vi Tơ được giao thêm nhiệm vụ là so dây, thẩm âm từng cây đàn tính cho các nghệ sĩ biểu diễn của đoàn văn công. Công việc này đã khơi gợi cho nghệ sĩ Vi Tơ niềm đam mê tìm hiểu cách thức chế tác ra cây đàn tính mang đặc thù riêng của xứ Lạng. Nghệ sĩ Vi Tơ cho biết: Trong chế tác đàn tính, điều quan trọng nhất chính là tìm chọn được những quả bầu ưng ý, sau đó đem cắt ngang khoảng 1/3 tính từ cuống đến giữa quả bầu, rồi mới đem ngâm trong nước khoảng nửa tháng. Tiếp theo là làm phần cần đàn, nghệ sĩ Vi Tơ giải thích, giữa độ dài của cần đàn và độ lớn của bầu đàn cũng cần có sự tương đồng và phù hợp, nếu cần đàn dài mà bầu đàn nhỏ quá thì chất lượng âm thanh giảm đi, không chuẩn. Từ nghiên cứu tỉ mỉ này, hiện nay nghệ sĩ Vi Tơ chủ yếu chế tác loại cần đàn tính sử dụng họa tiết đầu rồng, theo thể phi (bay), tạo nên cảm giác thăng hoa, phiêu diêu theo âm thanh cho người chơi đàn và loại cần có họa tiết đầu rồng, theo thể phục (nằm) lại đem đến cho người chơi cảm giác trầm lắng nhẹ nhàng, thanh thoát. Cây đàn tính do ông chế tác đã được nhiều công chúng yêu đàn tính biết đến, cung ứng cho các câu lạc bộ hát then, đàn tính, các lớp học đàn tính trong tỉnh...

Chủ tịch Hội Văn học, Nghệ thuật tỉnh Lạng Sơn La Ngọc Nhung đánh giá: Nghệ sĩ Vi Tơ có nhiều đóng góp trong việc gìn giữ văn hóa truyền thống dân tộc rất đáng trân trọng, là một trong số ít những người còn biết làm cây đàn tính trên địa bàn tỉnh. Ông đã được tặng Huân chương Kháng chiến chống Mỹ, cứu nước hạng nhì; Huy chương Vì sự nghiệp Văn học, nghệ thuật Việt Nam; nhiều giải thưởng của Ủy ban toàn quốc Liên hiệp các Hội Văn học - Nghệ thuật Việt Nam; Hội Văn học - Nghệ thuật thiểu số tỉnh Lạng Sơn.