Ðáng chú ý, hoạt động này đã và đang diễn ra phổ biến, trong đó khai thác cát, sỏi trái phép xảy ra nhiều, công khai vào ban đêm, ở nhiều nơi trên tuyến sông, nhất là các khu vực giáp ranh; chỉ khi các lực lượng chức năng của địa phương kiểm tra thì tình trạng này mới dần lắng xuống. Nhưng khi vắng bóng các lực lượng, hoạt động vi phạm pháp luật lại tiếp tục diễn ra… Dư luận nhân dân cho rằng, nếu các cơ quan chức năng ở địa phương không nghiêm minh, còn buông lỏng quản lý, thậm chí bao che, tiếp tay thì những hoạt động này sẽ ngày càng nghiêm trọng và gây ra những hậu quả nặng nề đối với môi trường và tình hình phát triển kinh tế - xã hội, an ninh trật tự.
Trước thực trạng nêu trên, Thanh tra Chính phủ đã tổ chức các đoàn thanh tra về việc chấp hành các quy định của pháp luật về khai thác khoáng sản và cát, sỏi trên địa bàn nhiều tỉnh. Từ các kết luận thanh tra cho thấy, vẫn còn tồn tại những vi phạm, bất cập, hạn chế. Vào giữa năm 2020, Thanh tra Chính phủ đã tổ chức công bố kết luận thanh tra việc thực hiện pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động khai thác khoáng sản trên địa bàn các tỉnh Yên Bái, Cao Bằng, Bắc Kạn, Lai Châu, Hà Giang, Tuyên Quang (giai đoạn 2011-2017).
Tại thời điểm đó, Thanh tra Chính phủ đã chỉ ra những vi phạm tại các tỉnh, như: việc nợ tiền ký quỹ cải tạo, phục hồi môi trường; không có giấy xác nhận hoàn thành công trình bảo vệ môi trường phục vụ giai đoạn vận hành nhưng đã khai thác; không thực hiện nghiêm túc quy định về quan trắc môi trường; không thực hiện cải tạo, phục hồi môi trường, đóng cửa mỏ khi hết hạn giấy phép khai thác khoáng sản... Ngoài ra, Quỹ Bảo vệ môi trường của các tỉnh hoạt động không thống nhất, chưa có quy định, hướng dẫn cụ thể về tổ chức và hoạt động…
Vừa qua, Thanh tra Chính phủ đã công bố Kết luận thanh tra về những vi phạm, bất cập trong công tác bảo vệ môi trường trong khai thác khoáng sản; việc quản lý, sử dụng đất có nguồn gốc từ nông, lâm trường và việc chấp hành các quy định pháp luật trong hoạt động khai thác cát, sỏi tại tỉnh Hòa Bình và việc thực hiện quy hoạch, xây dựng trung tâm thương mại, chuyển đổi chợ và việc chấp hành quy định pháp luật trong hoạt động khai thác cát, sỏi tại tỉnh Hưng Yên, thời kỳ 2011-2018. Theo đó, nhiều vấn đề cấp bách cần được quan tâm, xử lý đã được cơ quan thanh tra nêu ra trong công tác quản lý khai thác cát, sỏi.
Tại Hòa Bình, Thanh tra Chính phủ chỉ rõ: Sau khi cấp phép, các điểm mỏ đều xảy ra mất an ninh trật tự, người dân tập trung đông người khiếu kiện, có nguyên nhân là do xung đột về lợi ích giữa doanh nghiệp được cấp phép và các cá nhân khai thác cát trái phép. Công tác phối hợp giữa các cơ quan, đơn vị, địa phương chưa thật sự hiệu quả; việc phối hợp giữa các ngành, các lực lượng của tỉnh trong việc ngăn chặn, xử lý các đối tượng khai thác cát trái phép có lúc còn chưa chặt chẽ nên hoạt động khai thác cát trái phép vẫn diễn ra. Ðiều đáng nói, ngày 15-7-2013, UBND tỉnh Hòa Bình ban hành Quyết định số 946/QÐ-UBND phê duyệt quy hoạch sử dụng cát, đá, sỏi trên địa bàn tỉnh đến năm 2020, theo đó, chỉ có một bến bãi có trong quy hoạch, 19 đơn vị còn lại không có trong quy hoạch.
Như vậy, việc vẫn còn 19/20 bến bãi tập kết nằm ngoài quy hoạch trong thời gian dài nhưng chưa bị xử lý là chưa thực hiện hết trách nhiệm của cơ quan chức năng tỉnh Hòa Bình. Bên cạnh đó, kiểm tra nguồn cung cấp cát tại một số bến bãi cho thấy, khối lượng cát nhập vào các bến bãi chủ yếu từ nguồn các tàu trôi nổi trên sông Ðà, mua vào không rõ nguồn gốc. Tuy vậy, việc kiểm tra, phát hiện, xử lý của cơ quan chức năng tỉnh Hòa Bình chưa thật sự hiệu quả; chưa có biện pháp tốt để giám sát, kiểm soát nguồn gốc cát cung cấp cho các bến bãi tập kết trên địa bàn tỉnh, tiềm ẩn xảy ra thất thu thuế tài nguyên, phí bảo vệ môi trường đối với khối lượng cát tại các bến bãi tập kết…
Tại Hưng Yên, Thanh tra Chính phủ nêu rõ: Thực trạng vi phạm của các bãi tập kết cát, sỏi trên địa bàn tỉnh đã kéo dài từ nhiều năm, qua các thời kỳ. UBND tỉnh Hưng Yên, UBND các huyện đã nhiều lần thanh tra, kiểm tra, nhưng thiếu kiên quyết, thiếu quyết liệt trong chỉ đạo xử lý, trong khi chủ bãi tập kết chưa khắc phục triệt để vi phạm.
Ðể tăng cường công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động khai thác khoáng sản và khai thác, kinh doanh cát, sỏi trên địa bàn nhiều tỉnh, các cơ quan chức năng, của địa phương và T.Ư cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra hoạt động khai thác khoáng sản, cát, sỏi. Việc kiểm tra, thanh tra phải được thực hiện nghiêm túc, những cán bộ trong đoàn thanh tra phải công tâm, có tinh thần trách nhiệm cao. Qua thanh tra, kiểm tra, cần kịp thời phát hiện, xử lý các hành vi vi phạm, bảo kê trong việc khai thác khoáng sản không đúng quy định của pháp luật và khai thác cát, sỏi trái phép.
Cần xử lý nghiêm đối với các tàu thuyền không đăng ký, đăng kiểm, đặc biệt là các tàu thuyền có hoạt động khai thác, vận chuyển cát, sỏi lòng sông; kiểm tra quản lý nguồn gốc, chất lượng khoáng sản vận chuyển và tiêu thụ trên địa bàn. Bên cạnh đó, cần chấn chỉnh tình trạng lập bến bãi tập kết cát, sỏi lòng sông trái phép, chấm dứt tất cả các bến bãi tập kết cát, sỏi trái phép, không có trong quy hoạch. Nêu rõ, làm rõ trách nhiệm của từng cơ quan chức năng, cá nhân tại các địa phương đối với những vi phạm kéo dài mà không được xử lý, khắc phục…
Thanh tra Chính phủ đã ban hành các kết luận thanh tra và nêu ra những vấn đề được dư luận xã hội quan tâm, những vi phạm, bất cập cần phải xử lý. Tuy nhiên, cần tiếp tục triển khai công tác giám sát, kiểm tra, đôn đốc việc thực hiện các nội dung được kết luận, qua đó biểu dương những địa phương có biện pháp khắc phục kịp thời, nêu rõ những địa phương không nghiêm túc kiểm điểm, xử lý vi phạm…
HOÀNG ĐINH
