Nhạc sĩ Tạ Thanh Sơn, sinh năm 1921 ở thị trấn Trà Ôn, huyện Trà Ôn, Vĩnh Long, con ông Tạ Thanh Sung và bà Nguyễn Thị Chắc - chủ hãng rượu Quảng Ðức An tại thị trấn Trà Ôn. Ðó là hãng rượu lớn nhất ở miền Tây Nam Bộ và cũng là gia đình giàu nhất tại quê nhà huyện Trà Ôn lúc bấy giờ.
Sớm hiểu biết cách mạng, cho nên từ vùng quê nông thôn Trà Ôn, năm 1940, Tạ Thanh Sơn đã đứng vào hàng ngũ những sinh viên và học sinh yêu nước hoạt động không biết mệt mỏi tại Cần Thơ. Trước năm 1945, ông đã tham gia vào phong trào Thanh niên Tiền phong, hoạt động ở vùng đô thị Cần Thơ, nhờ vậy mà anh có điều kiện giao lưu với các bậc đàn anh, trong đó có các nhạc sĩ nổi tiếng: Lưu Hữu Phước, Nguyễn Mỹ Ca... cho nên cũng từ đấy, càng hào hứng với cây đàn măng-đô-lin và học viết nhạc kháng chiến từ trong nhà trường. Tạ Thanh Sơn rất thích và học giỏi âm nhạc. Lúc học, ngoài giờ học, ông thường rủ anh em trong lớp ra một bãi cồn gần chợ Cần Thơi, trên một nhánh của dòng sông Hậu, anh em cùng học hát đối đáp và Tạ Thanh Sơn chơi đàn măng-đô-lin rất hay. Lúc đó bài Nam Bộ kháng chiến do anh sáng tác đã được anh em, trong Trường trung học Cần Thơ hát cùng.
Sau khi học xong, ông là một nhà giáo yêu nước, tham gia kháng chiến từ năm 1945 và công tác tại Ty Thông tin tuyên truyền tỉnh Sa Ðéc rồi lên Sài Gòn dạy học. Khoảng năm 1953, theo ông Trần Cửu Kiếm, một cán bộ lão thành ở Cần Thơ, khi ông được cử vào thành nội ở Cần Thơ để hoạt động hợp pháp, thì Tạ Thanh Sơn năm sau ra trường và lên Sài Gòn dạy học. Những năm này phong trào học sinh, sinh viên chống thực dân Pháp tại Sài Gòn dâng cao, Tạ Thanh Sơn cùng hòa nhập phong trào học sinh, sinh viên chống thực dân Pháp tại đây. Những năm này, cùng dạy học với thầy giáo lão thành Phan Văn Phổ, tại Trường trung học Huỳnh Khương Ninh, và tham gia trong nghiệp đoàn giáo dục tư thục Sài Gòn, một tổ chức yêu nước trong giáo chức tại Sài Gòn trước năm 1975. Do hoạt động bí mật, cho nên các anh ít gặp nhau giữa những buổi đông người.
Xuất phát từ lòng yêu nước của một nhà giáo, lòng căm thù thực dân Pháp xâm lược và với khí thế của cuộc kháng chiến lúc bấy giờ, nhạc sĩ Tạ Thanh Sơn sáng tác bài hát Nam Bộ kháng chiến để như ông muốn, bước đầu cổ vũ tinh thần trong giáo viên, học sinh, sinh viên cùng đi vào kháng chiến. Bài hát được anh sáng tác vào ngày 25-9-1945, lúc 24 tuổi, tại làng Mỹ Xương - chiến khu Ðồng Tháp sau khi anh dự lớp huấn luyện chính trị và được giao nhiệm vụ làm công tác thông tin tuyên truyền. Bài hát được đăng lần đầu tiên trên Báo Ðộc lập tại Sài Gòn và sau đó được nhiều người chép tay và truyền miệng đến nhau rất nhanh trong chiến khu.
Bài hát Nam Bộ kháng chiến ra đời giữa lúc cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đang vào thế ác liệt nhất. Như người lính, nhạc sĩ nhìn cả dân tộc ra đi, với những lời lẽ bình dị, mà rất đỗi hào hùng:
Mùa thu rồi ngày hăm ba
Ta đi theo tiếng kêu sơn hà nguy biến
Rền khắp trời lời hoan hô
Dân phương Nam nhịp chân tiến lên trận tiền
Thuốc súng kém, chân đi không
Mà lòng người giàu lòng vì nước...
Và cứ theo mạch nguồn của nhân dân, cả Nam Bộ đang hừng hực lửa, đi vào kháng chiến, nhạc sĩ Tạ Thanh Sơn đã đưa ta đi theo mạch hào hùng của nhân dân Nam Bộ vào ngày kháng chiến 66 năm trước:
"Mùa thu rồi, ngày hăm ba, ta đi theo...
Thuốc súng kém, chân đi không; Mà lòng người giàu lòng vì nước.
Nóp với giáo mang ngang vai; Nhưng thân trai nào kém oai hùng.
Cờ thắm tung bay ngang trời;
Sao vàng xao xuyến khắp nơi bưng biền
Một lòng nguyện với tổ tiên...
Cả bài hát là sự vùng lên đầy sự hào hùng của con người Nam Bộ, của một dân tộc anh hùng. Bài hát Nam Bộ kháng chiến ra đời như sự tiếp thêm sức mạnh cho nhân dân, cùng nhân dân Nam Bộ vượt bao nỗi gian nguy, sự hy sinh vô bờ bến, để vươn tới niềm tin tất thắng của ngày dân tộc Việt Nam hoàn toàn giải phóng.
