Con số 0 tròn trĩnh

Khánh Hòa là một trong những địa phương đầu tiên trong cả nước tiến hành xây dựng quy hoạch khảo cổ. Nhưng, đã sáu năm trôi qua, bản quy hoạch này vẫn chưa được phê duyệt, kéo theo nhiều hệ lụy cho hoạt động bảo tồn các di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh.

Khai quật di chỉ khảo cổ Hòa Diêm (Khánh Hòa). Ảnh: XUÂN THÀNH
Khai quật di chỉ khảo cổ Hòa Diêm (Khánh Hòa). Ảnh: XUÂN THÀNH

Còn nhớ, tại Hội nghị thông báo Khảo cổ học năm 2011, Viện trưởng Khảo cổ học, PGS,TS Tống Trung Tín vui mừng chia sẻ cùng giới khảo cổ: Khánh Hòa sẽ là địa phương đầu tiên trong cả nước hoàn thành quy hoạch khảo cổ. Hai năm sau, tại Hội nghị thông báo Khảo cổ học năm 2013, ông ngậm ngùi nói: Thật đáng buồn, mọi chuyện vẫn là con số 0, trên toàn quốc. Và cho tới tận thời điểm này, con số 0 ấy vẫn chưa hề thay đổi.

Thực hiện Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Di sản văn hóa về việc xây dựng quy hoạch khảo cổ, tháng 5-2010, UBND tỉnh Khánh Hòa cấp kinh phí 740 triệu đồng cho Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VH-TT-DL), đơn vị chủ đầu tư, triển khai dự án Quy hoạch khảo cổ học Khánh Hòa. Là đơn vị trực tiếp thực hiện, Bảo tàng Khánh Hòa phối hợp với Viện Khảo cổ học đi điền dã, thu thập thông tin, tư liệu; tiến hành lập quy hoạch khảo cổ học trên địa bàn tỉnh Khánh Hòa. Theo Bảo tàng Khánh Hòa, ở thời điểm ấy, toàn tỉnh có 59 địa điểm có di chỉ khảo cổ và có dấu hiệu di chỉ khảo cổ, trong đó chỉ có một số di chỉ còn nguyên, còn lại, phần lớn đã bị hư hại theo nhiều mức độ.

Giám đốc Bảo tàng Khánh Hòa Lê Chí Hướng cho biết, khi xây dựng đề án quy hoạch, ngoài việc đánh dấu các điểm khảo cổ, Bảo tàng Khánh Hòa đã đề xuất cụ thể phương án bảo vệ, phát huy giá trị di chỉ. Nếu quy hoạch khảo cổ được phê duyệt, sự phối hợp giữa các ngành liên quan sẽ tốt hơn, tránh bớt tình trạng tùy tiện, thiếu trách nhiệm trong ứng xử với di tích.

Đầu năm 2013, UBND tỉnh Khánh Hòa trình đề án Quy hoạch khảo cổ học Khánh Hòa, giai đoạn 2013 - 2020, xin ý kiến của Bộ VH-TT-DL. Bộ VH-TT-DL cơ bản thống nhất với nội dung đề án, tuy nhiên yêu cầu bổ sung một số vấn đề về cơ sở pháp lý, phương án bảo vệ và phát huy giá trị di tích. UBND tỉnh Khánh Hòa yêu cầu Bảo tàng Khánh Hòa bổ sung theo yêu cầu của Bộ VH-TT-DL. Tuy nhiên, theo Bảo tàng Khánh Hòa, những yêu cầu nói trên chưa thật sự hợp lý.

Bộ VH-TT-DL yêu cầu phải tiến hành cắm mốc, giải tỏa vi phạm ở các di tích, di chỉ đã biết; tiếp tục thăm dò, khai quật khảo cổ để có thêm tư liệu phục vụ nghiên cứu, trưng bày cũng như lập hồ sơ xếp hạng di tích khảo cổ. Theo ông Lê Chí Hướng, đây là yêu cầu khó thực hiện, bởi có rất nhiều di chỉ khảo cổ nằm trong đất của dân, không thể tùy tiện; còn những điểm ở khu vực rừng núi thì không cần thiết phải cắm mốc. Việc khai quật các di chỉ khảo cổ cũng phải cân nhắc, tính toán, điểm nào trước điểm nào sau; điểm nào đưa về nhà bảo tàng điểm nào giữ nguyên tại chỗ... phải thật cụ thể, khoa học, bởi kinh phí thực hiện là rất lớn. Mà không chỉ riêng Khánh Hòa, hiện nay, nhiều tỉnh khác cũng đang gặp khó vì yêu cầu này.

Việc quy hoạch chưa được phê duyệt đã gây nên nhiều hệ lụy trong công tác bảo tồn di tích. Ông Lê Chí Hướng cho biết, hiện nay, ngành văn hóa tham mưu với tỉnh trong công tác quy hoạch chỉ dựa trên cơ sở khoa học. Ngành chỉ có thể chỉ ra những địa điểm nào có di chỉ, di tích cần được bảo vệ, bảo tồn để tỉnh có hướng phê duyệt những quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội khác theo Luật Di sản văn hóa. Nếu quy hoạch khảo cổ học được phê duyệt, công tác tham mưu nói trên sẽ hiệu quả hơn nhiều. Đối với việc làm lại quy hoạch, ngay cả ở thời điểm hiện nay, ngoài các văn bản pháp lý, Bảo tàng Khánh Hòa sẽ cố gắng bổ sung thông tin về các điểm khảo cổ… chứ khó có thể thực hiện được yêu cầu của Bộ là phải cắm mốc, khoanh vùng tất cả các điểm di tích.

Việc Khánh Hòa đi tiên phong trong cả nước về lập quy hoạch khảo cổ chứng tỏ lãnh đạo tỉnh rất quan tâm đến việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, hướng đến sự phát triển hài hòa, bền vững. Thế nhưng, do vướng mắc nên quy hoạch này hiện vẫn chưa hoàn thành được. Đây là điều rất đáng tiếc, gây trở ngại trong hoạt động bảo tồn các di chỉ khảo cổ ở địa phương.