Chưa tương xứng tiềm năng
Trong những năm qua, để thực hiện Chỉ thị số 34/CT-TTg ngày 26-12-2016 của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường thực hiện đồng bộ nhóm giải pháp phát triển đối tượng tham gia BHXH và Nghị quyết số 102/NQ-CP ngày 3-8-2018 của Chính phủ về việc giao chỉ tiêu phát triển đối tượng tham gia BHXH, các cấp bộ, ngành, cấp ủy, chính quyền địa phương đã có sự quan tâm, chỉ đạo phát triển đối tượng tham gia BHXH. BHXH Việt Nam đã có nhiều giải pháp đột phá trong tổ chức thực hiện như: tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin; đơn giản thủ tục hành chính; mở rộng hệ thống đại lý, cộng tác viên; đặc biệt từ năm 2019, BHXH Việt Nam phối hợp chặt chẽ với Tổng công ty Bưu điện Việt Nam tổ chức các hội nghị để tuyên truyền, vận động người dân tham gia BHXH tự nguyện.
Theo báo cáo của BHXH Việt Nam, năm 2016 cả nước có hơn 203 nghìn người tham gia BHXH tự nguyện, đến năm 2017 có hơn 224 nghìn người tham gia, tăng khoảng 10%; và đến năm 2018 khi có hỗ trợ tiền đóng của Nhà nước, số người tham gia tiếp tục tăng nhanh đạt hơn 277 nghìn người, tăng 23,6% so với năm 2017. Ðặc biệt từ năm 2019, cùng với hỗ trợ tiền đóng của Nhà nước và với những giải pháp đột phá trong tổ chức thực hiện thì số người tham gia BHXH tự nguyện đã tăng vượt bậc, đạt hơn 574 nghìn người, tăng hơn 296 nghìn người, tương ứng tăng 107% so năm 2018. Và đến hết tháng 7-2020, đã đạt hơn 737 nghìn người, tăng hơn 163 nghìn người, tương ứng tỷ lệ tăng hơn 28% so năm 2019 và đạt tỷ lệ 1,5% lực lượng lao động trong độ tuổi lao động.
Tuy nhiên, so với tiềm năng phát triển của nước ta, số người tham gia BHXH tự nguyện vẫn còn rất thấp, nhất là số người thuộc hộ gia đình nghèo, cận nghèo tham gia BHXH tự nguyện trong hai năm qua chỉ chiếm dưới 3% so với tổng số người tham gia BHXH tự nguyện. Theo thống kê, số người tham gia BHXH tự nguyện thuộc hộ gia đình nghèo năm 2018 - 2019 chỉ có 2.930 người, chiếm 1,05% và số người thuộc hộ gia đình cận nghèo tham gia BHXH tự nguyện gần 4.400 người, chiếm 1,58% so với tổng số người tham gia BHXH tự nguyện; năm 2019 số người tham gia BHXH tự nguyện thuộc hộ gia đình nghèo là hơn 6.500 người, chiếm 1,13% và số người thuộc hộ gia đình cận nghèo là 9.700 người, chiếm 1,7% so với tổng số người tham gia BHXH tự nguyện.
Có nhiều nguyên nhân dẫn tới tình trạng này. Theo nhận định của BHXH Việt Nam, vẫn còn những hạn chế, vướng mắc về chính sách, mức hỗ trợ của Nhà nước cho người tham gia BHXH tự nguyện. Theo quy định về chính sách, hiện người thuộc hộ nghèo được hỗ trợ 30%, tương ứng 46.200 đồng/tháng; hộ cận nghèo được hỗ trợ 25%, tương ứng 38.500 đồng/tháng; các đối tượng còn lại được hỗ trợ 10%, tương ứng 15.400 đồng/tháng. Số tiền hỗ trợ năm 2018 là gần 25,5 tỷ đồng, năm 2019 gần 90,47 tỷ đồng và dự kiến năm 2020 là 170 tỷ đồng. Trong khi đó, thời gian đóng BHXH để được hưởng lương hưu còn dài, đủ 20 năm trở lên và đủ 55 tuổi đối với nữ, đủ 60 tuổi đối với nam.
Bên cạnh đó, sự quan tâm vào cuộc của một số chính quyền các cấp, các ngành và BHXH tại một số địa phương chưa quyết liệt; thu nhập của người dân còn thấp, không ổn định, trong khi hầu hết các địa phương chưa bố trí hỗ trợ thêm mức đóng ngoài mức quy định của Nhà nước cho người tham gia BHXH tự nguyện; người dân còn mong muốn Nhà nước có thêm chế độ, chính sách BHXH tự nguyện ngắn hạn khác, như: ốm đau, sinh con, tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp để có nhiều lựa chọn khi tham gia BHXH tự nguyện.
Ðề xuất tăng mức hỗ trợ tiền đóng BHXH tự nguyện
Ðể hoàn thành mục tiêu phát triển BHXH tự nguyện theo Nghị quyết số 28 đặt ra, ngày 18-8-2020 vừa qua, BHXH Việt Nam có Công văn số 2620 gửi Bộ Tài chính nghiên cứu trình Chính phủ tăng mức hỗ trợ từ Nhà nước cho người tham gia BHXH tự nguyện, nhất là người thuộc hộ gia đình nghèo, cận nghèo để nhiều người dân có đủ khả năng tham gia BHXH tự nguyện, hạn chế số người đang tham gia nhưng vì không có điều kiện tiếp tục tham gia đã phải dừng đóng, hưởng BHXH một lần. Theo đó, đề nghị nâng mức hỗ trợ từ 30% lên 50% đối với hộ nghèo; từ 25% lên 30% đối với hộ cận nghèo và từ 10% lên 20% đối với các đối tượng còn lại.
Theo Ủy ban về các vấn đề xã hội của Quốc hội tại Công văn số 2602/UBVÐXH14 ngày 18-3-2020 gửi Chính phủ về kiến nghị giải pháp mở rộng diện bao phủ BHXH đối với người lao động khu vực phi chính thức ở Việt Nam, cũng như dự kiến của BHXH Việt Nam về kế hoạch tài chính - ngân sách 5 năm, giai đoạn 2021-2025, nếu Nhà nước hỗ trợ theo mức đề nghị này thì: Số người tham gia BHXH tự nguyện dự kiến đến năm 2025 đạt khoảng 3,6 triệu người; đến năm 2030 dự kiến đạt 8,9 triệu người. Số tiền chi hỗ trợ tăng dần từng năm đến năm 2025 ở mức 1.167 tỷ đồng (chiếm 0,3% chi cho an sinh xã hội) và đến năm 2030 ở mức 3.141 tỷ đồng (chiếm 0,71% chi cho an sinh xã hội).
Có thể thấy, trong những năm qua, cùng với những nỗ lực thực hiện đồng bộ các giải pháp phát triển người tham gia BHXH tự nguyện, cùng với việc nghiên cứu tiếp tục đổi mới trong công tác tổ chức thực hiện, phối hợp với bộ, ngành liên quan đề xuất sửa đổi, bổ sung quy định của pháp luật về BHXH tự nguyện theo hướng giảm điều kiện về thời gian đóng BHXH tự nguyện để được hưởng lương hưu; bổ sung các chế độ BHXH tự nguyện ngắn hạn linh hoạt; cơ quan BHXH Việt Nam tiếp tục chủ động đề xuất, kiến nghị hoàn thiện hệ thống pháp luật về BHXH tự nguyện để tăng tính hấp dẫn, tạo thuận lợi hơn nữa cho người tham gia nhằm mở rộng vững chắc diện bao phủ BHXH, hướng tới mục tiêu BHXH toàn dân.
Theo Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23-5-2018 của Ban Chấp hành Trung ương Ðảng khóa XII về cải cách chính sách BHXH, đến năm 2021 có khoảng 35% lực lượng lao động trong độ tuổi, trong đó BHXH tự nguyện chiếm khoảng 1%; đến năm 2025 có khoảng 45% lực lượng lao động trong độ tuổi, trong đó BHXH tự nguyện chiếm khoảng 2,5% và đến năm 2030 có khoảng 60% lực lượng lao động trong độ tuổi, trong đó BHXH tự nguyện chiếm khoảng 5%...
