Từ dự án “khai tử” trước lúc “khai sinh”…
Dự án đầu tư nhà máy liên hợp gang thép công suất 50.000 tấn/năm do Công ty cổ phần gang thép Hà Tĩnh làm chủ đầu tư được khởi công xây dựng từ ngày 16-6-2007 tại “khu đất vàng” rộng gần 25 ha tại Khu Kinh tế (KKT) Vũng Áng. Dự án có tổng mức đầu tư 2.115 tỷ đồng (sau điều chỉnh). Đây là một trong những dự án nghìn tỷ đầu tiên tại Hà Tĩnh, vì thế nhà máy này được tỉnh hết sức kỳ vọng và tạo mọi điều kiện thuận lợi trong quá trình đầu tư. Ngày khởi công, lãnh đạo nhà máy đưa ra kế hoạch rất quy mô, từ tháng 7-2008 đến tháng 8-2010 lắp đặt toàn bộ dự án; tháng 2-2010 lắp đặt dây chuyền thêu kết (luyện gang - giai đoạn 1); cuối năm 2010, sản xuất thử phôi thép thương phẩm và trước đó là sản xuất gang thỏi thương phẩm.
Tuy nhiên, tiến độ thực hiện dự án lại đi ngược với những cam kết ban đầu của chủ đầu tư. Theo lãnh đạo Ban quản lý (BQL) KKT Hà Tĩnh, thời gian đầu, công ty đã có nhiều nỗ lực và quyết tâm triển khai dự án, tiến độ xây lắp công trình ở mức khá nhanh. Tuy nhiên từ tháng 5-2009 thì thi công cầm chừng. Từ cuối năm 2010 dự án dừng hẳn việc thi công xây dựng. Tính đến tháng 7-2014, tiến độ dự án chậm gần bốn năm so tiến độ tại giấy chứng nhận đầu tư được cấp. Theo báo cáo của Công ty cổ phần gang thép Hà Tĩnh, trước khi dừng thi công, giá trị khối lượng thực hiện đã đạt trên 1.200 tỷ đồng, bằng khoảng 60 % giá trị khối lượng công việc của dự án; vốn giải ngân trên 1.000 tỷ đồng, trong đó vốn tự có 298,5 tỷ đồng và vốn vay các ngân hàng hơn 707 tỷ đồng (vốn vay từ Ngân hàng Phát triển Việt Nam chiếm tỷ lệ lớn nhất, khoảng 80 %).
Cũng theo lãnh đạo BQL KKT Hà Tĩnh, từ khi dự án có dấu hiệu chậm tiến độ, UBND tỉnh Hà Tĩnh cùng các sở, ngành và các ngân hàng cho vay vốn đã phối hợp chủ đầu tư nhằm tháo gỡ các vướng mắc, khó khăn để tái khởi động dự án. Đặc biệt, UBND tỉnh đã tổ chức nhiều cuộc làm việc và ban hành rất nhiều văn bản chỉ đạo giải quyết các kiến nghị và đôn đốc chủ đầu tư đẩy nhanh tiến độ dự án. Chủ đầu tư cũng đã có rất nhiều văn bản hồi đáp, cam kết hoàn thành việc thi công lần lượt từ 2011, 2012, 2013 và đến 2014. “Cực chẳng đã”, ngày 29-7-2015, BQL KKT Hà Tĩnh đã quyết định chấm dứt hoạt động, thu hồi giấy chứng nhận đầu tư dự án nhà máy liên hợp gang thép công suất 50.000 tấn/năm.
Nguyên nhân của sự ngừng trệ đầu tư mà theo báo cáo từ phía doanh nghiệp là thiếu hụt vốn nghiêm trọng, nhất là vốn tự có (các cổ đông không góp đủ vốn như cam kết ban đầu). Vốn vay dài hạn cũng thiếu nguồn do các ngân hàng không cho vay bổ sung. Sau hơn hai năm thu hồi giấy phép đầu tư, dự án giờ đây không khác gì đống sắt gỉ, thiết bị quăng lăn lóc khắp nơi, nhà cửa bỏ hoang lâu ngày tạo nên một cảnh tượng hoang tàn. Được biết, đến thời điểm hiện tại, vẫn chưa có giải pháp hữu hiệu nào để thu hồi vốn và hơn 700 tỷ đồng được “đổ” vào đây vẫn đang nằm bất động.
… đến những công trình kém hiệu quả
Nằm không xa đống hoang tàn trên, dự án xây dựng Cơ sở đào tạo nghề Vũng Áng (thuộc Trường cao đẳng nghề Công nghệ Hà Tĩnh) có tổng mức đầu tư hơn 500 tỷ đồng, cũng được nhắc đến như một dự án kém hiệu quả trên địa bàn.
Theo ông Nguyễn Đình Đại - Phó Hiệu trưởng Trường cao đẳng nghề Công nghệ Hà Tĩnh, dự án này do Liên đoàn lao động tỉnh Hà Tĩnh làm chủ đầu tư, được UBND tỉnh Hà Tĩnh phê duyệt trên diện tích hơn 16 ha, tổng mức đầu tư 519 tỷ đồng từ nguồn vốn ngân sách T.Ư, địa phương và xã hội hóa. Dự kiến, sau khi hoàn thành đưa vào sử dụng, mỗi năm trường đào tạo khoảng 5.000 học viên các ngành điện, cơ khí, lái xe, nấu ăn… đáp ứng nhu cầu lao động cho KKT Vũng Áng. Tuy vậy, sau gần bốn năm đi vào hoạt động, số lượng học sinh theo học ở đây rất ít ỏi, chưa tương xứng với mục tiêu đầu tư dự án. Vì nhiều lý do khác nhau, trong đó một phần do không phát huy được hiệu quả, ngày 28-9-2015, UBND tỉnh Hà Tĩnh có quyết định phê duyệt điều chỉnh dự án, cắt giảm mức đầu tư xuống còn 189,7 tỷ đồng. Kéo theo đó, nhiều công trình, hạng mục đầu tư dở dang gây hư hỏng, lãng phí tiền của đầu tư.
Theo tìm hiểu, bình quân mỗi năm, cơ sở đào tạo nghề Vũng Áng chỉ thu hút được hơn 100 học sinh theo học các lớp trung cấp nghề và một ít học viên tham gia các khóa đào tạo nghề ngắn hạn. Bên cạnh nhu cầu học nghề của các lao động trên địa bàn còn thấp, những học viên sau được đào tạo nghề tại đây khi ra trường ít có cơ hội làm việc tại KKT Vũng Áng, gây tác động rất lớn đến hoạt động của nhà trường. Do đó, dãy nhà học bốn tầng, ba dãy nhà xưởng và nhiều thiết bị dạy học có mức đầu tư gần 200 tỷ đồng ở cơ sở đào tạo nghề Vũng Áng hiện nay không phát huy được công năng.
Tương tự, nhà máy chế biến súc sản Hà Tĩnh do Tổng công ty Khoáng sản và Thương mại Hà Tĩnh làm chủ đầu tư, với tổng mức xây dựng hơn 100 tỷ đồng, trong đó vốn tự có của chủ đầu tư chưa đến 30 %, số còn lại là vốn hỗ trợ của địa phương và tín dụng ngân hàng. Ngày 13-6-2014, Nhà máy chính thức bàn giao và đi vào sản xuất. Với công suất giết mổ 100 con/giờ, chế biến 15.000 tấn/năm, xử lý nước thải 400 m3/ ngày đêm, dự án được kỳ vọng là điểm nhấn của chuỗi liên kết gắn sản xuất với thị trường tiêu thụ, tạo đầu kéo cho lộ trình tái cơ cấu ngành nông nghiệp ở Hà Tĩnh. Thế nhưng, sau ba năm đi vào hoạt động, đến nay dự án cũng đang loay hoay tìm lối thoát. Một cán bộ nhà máy (dấu tên) cho biết, hiện nay nhà máy đang hoạt động cầm chừng, có khi phải bù lỗ cho việc duy trì sản xuất. Theo tính toán, bình quân mỗi ngày nhà máy giết mổ được vài chục con lợn thịt, tiền công thu về may lắm chỉ đủ trả tiền điện. Được biết, mặc dù đơn vị đang tìm mọi cách để kết nối với các đối tác trong và ngoài nước, tuy nhiên mọi kế hoạch vẫn đang nằm trên giấy tờ. Đồng nghĩa với đó, tình trạng trì trệ sản xuất như hiện nay không thể giải quyết trong ngày một ngày hai. Dư luận băn khoăn, với đặc thù của một doanh nghiệp sử dụng vốn nhà nước thì ai sẽ là người chịu trách nhiệm cho sự lãng phí này?
Bên cạnh những dự án trên, hiện nay ở Hà Tĩnh vẫn còn không ít các công trình, dự án như: Bến neo đậu tàu, thuyền nghề cá tại phường Kỳ Phương (thị xã Kỳ Anh) có vốn đầu tư hơn 150 tỷ đồng, chưa bàn giao đã hư hỏng; dự án cấp nước cho KKT Vũng Áng chưa hoàn thành đã đội vốn hàng nghìn tỷ đồng, trong khi đó, nhu cầu sử dụng nước chưa nhiều, gây ra sự thất thoát, lãng phí không cần thiết.
Trao đổi với chúng tôi về thực trạng này, ông Nguyễn Văn Huyên – Trưởng Ban Nội chính tỉnh Hà Tĩnh khẳng định: Quan điểm của địa phương là phải làm rõ nguyên nhân, trách nhiệm và kiên quyết xử lý các tổ chức, cá nhân có hành vi tư lợi, gây thất thoát. Dư luận đang chờ đợi sự vào cuộc kịp thời, quyết liệt của các cơ quan chức năng ở Hà Tĩnh.
