Tình trạng chồng chéo pháp luật gây nhiều hệ lụy

Việc xung đột, chồng chéo giữa các luật có tác động lớn đến các dự án (DA) đầu tư. Điều này gây ra nhiều hệ lụy, làm mất thời gian, lỡ cơ hội đầu tư, làm tăng chi phí và rủi ro đối với hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp (DN). Đối với cơ quan quản lý, sự chồng chéo, xung đột giữa các quy định pháp luật (QĐPL) khiến cơ quan thực thi chính sách trở nên lúng túng, bị động, dẫn tới tâm lý sợ rủi ro, đùn đẩy trách nhiệm.

Có điều khoản trong Luật Nhà ở xung đột với Luật Đầu tư gây khó khăn trong thực hiện dự án. Ảnh: SONG ANH
Có điều khoản trong Luật Nhà ở xung đột với Luật Đầu tư gây khó khăn trong thực hiện dự án. Ảnh: SONG ANH

Phát biểu ý kiến tại Hội thảo: “Pháp luật Việt Nam đã sẵn sàng cho hội nhập?” do Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức mới đây, Trưởng ban Pháp chế VCCI Đậu Anh Tuấn cho rằng, mặc dù Chính phủ rất nỗ lực trong việc cải cách thể chế, cải thiện môi trường kinh doanh (MTKD) đầu tư, song pháp luật về kinh doanh của Việt Nam vẫn còn rất nhiều việc phải làm để có được sự thông thoáng, thuận lợi cho hoạt động của DN cũng như các nhà đầu tư (NĐT). Bởi MTKD đầu tư tại Việt Nam vẫn chưa thật sự thông thoáng, không gian cải cách vẫn rất lớn. Hầu hết các văn bản chưa hội tụ đủ 10 tiêu chí của một văn bản pháp luật tốt, bao gồm: sự cần thiết, tính hợp lý, tính thống nhất, tính khả thi, tính minh bạch, chi phí tuân thủ thấp, bảo đảm quyền tự do kinh doanh, thúc đẩy cạnh tranh, giảm nguy cơ nhũng nhiễu, đủ tính tiên liệu.

Ông Đậu Anh Tuấn cho biết, nhiều DN phản ánh pháp luật có nhiều thay đổi nhưng vẫn phức tạp, trung bình một luật có tới 10,5 nghị định (NĐ), 37 thông tư của các bộ, ngành, nên quy định từ luật có thể thuận lợi nhưng xuống NĐ, thông tư lại không còn được bảo đảm. Trong đó, bất cập lớn nhất hiện nay là tình trạng chồng chéo, xung đột của rất nhiều QĐPL. Cụ thể, nghiên cứu của VCCI chỉ ra có 20 điểm xung đột, chồng chéo lớn liên quan đầu tư, đất đai, xây dựng, môi trường, đấu thầu…

Đơn cử như xung đột về Luật Nhà ở với Luật Đầu tư. Theo đó, tại Điều 171.2 Luật Nhà ở yêu cầu thêm các loại tài liệu khác, ngoài các tài liệu quy định tại Luật Đầu tư trong hồ sơ để thực hiện thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư. Tuy nhiên, tại Điều 33 của Luật Đầu tư quy định các tài liệu trong hồ sơ DA đầu tư để thực hiện thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư và không có quy định về việc các văn bản pháp luật khác được quyền yêu cầu thêm tài liệu trong hồ sơ này…

Đặc biệt, đại diện VCCI còn cho rằng, các DN còn bị “ám ảnh” bởi vấn đề hồi tố, khi các QĐPL áp dụng khác nhau… Ngoài ra, với những mô hình kinh doanh mới, Việt Nam còn tương đối lúng túng. Hiện nay, pháp luật có hai xu hướng với mô hình kinh doanh mới, đó là dùng mô hình cũ áp dụng và “mặc kệ”.

Chủ tịch VCCI Vũ Tiến Lộc thẳng thắn nhận xét, pháp luật Việt Nam hiện trong tình trạng bị phân mảng mà chưa phải là một hệ thống đồng bộ, minh bạch, hay còn được gọi là “pháp luật cục bộ”. Tức là Quốc hội (QH) ban hành, nhưng hầu hết các đạo luật đều do Chính phủ trình QH thông qua, ở đâu đó người ta vẫn quen gọi “luật của bộ này, NĐ của bộ kia” là có lý do. Việc xung đột, chồng chéo này đã tác động lớn đến các DA đầu tư. Điều này gây ra nhiều hệ quả lớn, làm mất thời gian, lỡ cơ hội đầu tư, làm tăng chi phí và rủi ro đối với hoạt động kinh doanh của DN. Đối với cơ quan quản lý, sự chồng chéo, xung đột giữa các QĐPL khiến cơ quan thực thi chính sách trở nên lúng túng, bị động, dẫn tới tâm lý sợ rủi ro, đùn đẩy trách nhiệm.

Ông Nguyễn Đình Cung, nguyên Viện trưởng Nghiên cứu kinh tế T.Ư (CIEM) cũng bày tỏ sự quan ngại khi DN đang bị “trói buộc” bởi các QĐPL, trong khi Việt Nam mở cửa thị trường rất mạnh nên DN không thể tận dụng được cơ hội.

Theo ông Nguyễn Đình Cung, các DN bị trói buộc ở chỗ không tiếp cận được cơ hội kinh doanh, nguồn lợi kinh doanh. Quyền tự do kinh doanh có cải thiện, nhưng an toàn trong hoạt động kinh doanh chưa được cải thiện. Chính sự không an toàn này khiến hoạt động đầu tư thiên về ngắn hạn, nhỏ lẻ, không dài hạn, không chiến lược. Nguyên nhân là do lâu nay điều kiện kinh doanh rườm rà, gây khó khăn cho DN. Việc thay đổi mới chỉ cắt đi phần ngọn, chưa sửa được gốc rễ vấn đề. Do đó, phải thay đổi tư duy, thay đổi cách thức làm luật hiện nay, các cơ quan nhà nước phải thật sự quyết tâm để có hệ thống pháp luật kinh doanh thật sự thuận lợi cho DN.

Giải pháp được các chuyên gia đưa ra là tập trung rà soát, đánh giá một cách quy mô và toàn diện về thực trạng, thực tế xung đột pháp luật, đưa ra các giải pháp cụ thể. Đồng thời, phối hợp làm việc và chia sẻ thông tin giữa các bộ, ngành, Chính phủ trình QH triển khai theo cách thức dùng một luật sửa nhiều luật liên quan đến đầu tư kinh doanh và hoạt động của DN. Đặc biệt, cần phải có một tổ chức độc lập, hạn chế tình trạng “quyền anh, quyền tôi”. Ở các bộ, ngành, việc xây dựng pháp luật nên giao cho tổ chức độc lập chứ không nên giao các cục, vụ thực thi pháp luật…

Ông Đậu Anh Tuấn khuyến nghị, các cơ quan soạn thảo pháp luật cần cơ chế nhận biết, loại bỏ quy định không cần thiết, bảo đảm quyền tự do kinh doanh, chống cài cắm lợi ích, chống chồng chéo pháp luật…

Cùng quan điểm này, ông Nguyễn Đình Cung cho rằng, các luật còn chồng chéo nhưng cải cách chưa nhiều, vì đấy là những chỗ có rất nhiều quyền lợi. Vì thế, muốn sửa luật thì không nên để từng bộ sửa mà phải có một nhóm chuyên gia độc lập, phải có sự chỉ đạo của một Phó Thủ tướng thì mới có thể tạo được sự thống nhất, thông thoáng cho hệ thống pháp luật. Các cơ quan làm luật cần tăng cường công khai lấy ý kiến đóng góp của DN và người dân, không thể làm theo quy trình tắt.