Ông Hà Duy Tùng phân tích, với các FTA thông thường, mức độ cắt giảm thuế nhập khẩu (NK) của Việt Nam chỉ từ 87% đến 92%, ngoại trừ Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA) cắt giảm 98% số dòng thuế vào cuối lộ trình thực hiện (năm 2018). Còn đối với các FTA thế hệ mới, như EVFTA, mức độ cắt giảm thuế quan mạnh hơn, lên đến hơn 98% số dòng thuế khi kết thúc lộ trình và tốc độ cắt giảm cũng nhanh hơn. Ngoài ra, FTA thế hệ mới còn cam kết cắt giảm cả thuế xuất khẩu (XK), phải thực hiện nhiều cam kết phi truyền thống liên quan đến lao động, công đoàn, mua sắm chính phủ, bảo vệ môi trường, sở hữu trí tuệ… Với EVFTA, Việt Nam cam kết xóa bỏ thuế NK ngay khi Hiệp định có hiệu lực (sau khi QH thông qua, dự kiến vào tháng 6-2020), với 48,5% số dòng thuế, tương đương 64,5% kim ngạch NK từ EU. Sau bảy năm, Việt Nam phải xóa bỏ 91,8% số dòng thuế, tương đương hơn 97% kim ngạch NK hàng hóa từ EU. Sau 10 năm, Việt Nam phải xóa bỏ thuế quan đối với 98,3% số dòng thuế, tương đương 99,8% kim ngạch NK từ EU…
EU là thị trường NK lớn thứ 5 của Việt Nam, việc cắt giảm thuế quan không ảnh hưởng đến số thu NSNN, vì các FTA chỉ cam kết cắt giảm thuế NK, nên hàng hóa NK vẫn phải chịu thuế giá trị gia tăng; nhiều loại hàng hóa như: thuốc lá, rượu bia, xe ô-tô, xe máy phân khối lớn… còn phải chịu cả thuế tiêu thụ đặc biệt; có loại còn phải chịu thêm cả thuế bảo vệ môi trường, như xăng dầu. Vì vậy, cắt giảm thuế quan theo EVFTA còn có tác động tích cực tới thu NSNN, vì kim ngạch NK từ EU sẽ tăng. Hơn nữa, các mặt hàng NK chủ yếu từ EU có thuế suất cao, Việt Nam sẽ giảm thuế NK theo lộ trình, nên tác động giảm thu từ thuế NK đối với các mặt hàng này trong những năm đầu thực hiện EVFTA sẽ không lớn.
Theo cam kết, lộ trình xóa bỏ thuế NK đối với ô-tô động cơ xăng hơn 3.000 cc và động cơ diesel hơn 2.500 cc là sau chín năm sau khi EVFTA có hiệu lực và 10 năm đối với các loại ô-tô còn lại. Lộ trình cắt giảm thuế đối với linh kiện, phụ tùng ô-tô; hóa chất; máy móc, thiết bị, phụ tùng tối đa bảy năm. Với đồ uống có cồn tối đa 10 năm, thịt bò là ba năm, thịt lợn đông lạnh bảy năm, thịt gà 10 năm... Đây là những mặt hàng đang phải chịu thuế NK rất cao và Việt Nam NK khá nhiều từ EU. Vì thuế NK cắt giảm dần theo lộ trình, nên số thu từ thuế NK các mặt hàng này giảm không mạnh, trong khi các sắc thuế khác đánh vào các mặt hàng này, như thuế giá trị gia tăng, thuế tiêu thụ đặc biệt không giảm nhiều vì các sắc thuế đó đánh lên hàng NK tính trên giá NK cộng với thuế NK.
Ở chiều ngược lại, EU là thị trường XK lớn thứ 2 của Việt Nam. Khác với các FTA thế hệ cũ, thực hiện EVFTA, Việt Nam phải cắt giảm cả thuế XK. Về vấn đề này, theo ông Hà Duy Tùng, cam kết cắt giảm, tiến tới xóa bỏ thuế XK của Việt Nam trong EVFTA cơ bản tương tự cam kết Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP). Cụ thể, Việt Nam cam kết xóa bỏ thuế XK với hàng hóa XK sang EU và sang thị trường CPTPP với lộ trình lên đến 15 năm. Hơn nữa, hầu hết các mặt hàng XK của Việt Nam đều không bị đánh thuế, nên việc cắt giảm, tiến tới xóa bỏ thuế XK không mấy tác động tới thu NSNN từ hoạt động XK. Trong khi đó, những mặt hàng XK quan trọng đang chịu thuế XK như dầu thô, than đá (trừ than để luyện cốc và than cốc)..., theo cam kết, Việt Nam vẫn được duy trì thuế XK, nên không tác động tới thu NSNN.
Ngoài các cam kết cắt giảm thuế quan truyền thống, các FTA thế hệ mới còn có các quy định phi truyền thống và đây chính là hàng rào kỹ thuật được các nước dựng lên nhằm hạn chế NK. Thực tế, tất cả các nước trên thế giới đều có yêu cầu về bảo vệ môi trường, kiểm dịch động thực vật, an toàn vệ sinh, truy nguyên nguồn gốc, trách nhiệm xã hội… Các nước càng phát triển thì yêu cầu càng cao. Các yêu cầu đó được áp dụng đối với hàng hóa NK từ tất cả các nước, không phân biệt có ký kết FTA hay không. Vì vậy, không có chuyện EU dựng hàng rào kỹ thuật như một hàng rào phi thuế quan để hạn chế hàng hóa NK từ Việt Nam sau khi EVFTA có hiệu lực. Ngay sau khi EVFTA có hiệu lực, EU xóa bỏ thuế quan đối với khoảng 85,6% số dòng thuế, tương đương 70,3% kim ngạch XK của Việt Nam sang EU. Và sau bảy năm, EU sẽ xóa bỏ thuế quan đối với 99,2% số dòng thuế tương đương 99,7% kim ngạch NK hàng hóa từ Việt Nam. Tuy nhiên, để XK được hàng hóa vào thị trường khó tính này, hàng hóa của Việt Nam phải đáp ứng các yêu cầu rất khắt khe về bảo vệ người lao động, môi trường, kiểm dịch động thực vật, an toàn vệ sinh… Nếu không đáp ứng được, hàng hóa sẽ vẫn bị đánh thuế bình thường.
Đáng chú ý, EVFTA được xây dựng trên cơ chế hai bên cùng được hưởng lợi. Quy định về quy tắc xuất xứ được đưa ra rất chặt chẽ nên cần tránh trường hợp hàng nước khác chuyển tải về Việt Nam để hưởng những ưu đãi về thuế. Do đó, cần có những giải pháp để các doanh nghiệp (DN) áp dụng được cơ chế ưu đãi của hiệp định, nhưng cũng phải có chế tài nghiêm khắc đối với các DN vi phạm. Đặc biệt, nếu có vi phạm của một DN, EU có thể đưa ra hạn chế đối với cả ngành đó, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến ngành sản xuất trong nước.
