Mới đây, trong dự thảo Chiến lược phát triển thương mại trong nước giai đoạn 2025, tầm nhìn đến 2035, Bộ Công thương đặt mục tiêu tăng tỷ trọng các doanh nghiệp bán lẻ (DNBL) trong nước thời gian tới. Cụ thể, đến năm 2025, mức bán lẻ của khu vực kinh tế trong nước chiếm khoảng 88% tổng mức bán lẻ và khu vực có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) chiếm khoảng 12%; đến năm 2030, mức bán lẻ của khu vực kinh tế trong nước chiếm 80% tổng mức bán lẻ và khu vực FDI chiếm 20%… Tuy nhiên, trong cuộc đua khốc liệt trên thị trường bán lẻ (TTBL) hiện nay, liệu rằng DN có đủ sức “lật ngược thế cờ”, nhất là khi vẫn gặp rào cản về chính sách.
Nhìn vào thực tế, ông Trần Duy Đông, Vụ trưởng Thị trường trong nước (TTTN), Bộ Công thương cho rằng, không phải TTBL bị DN FDI thâu tóm hoàn toàn, mà các DNBL trong nước cũng đang trong quá trình mua bán và sáp nhập để lấy lại thị phần. Do đó, chiến lược phát triển TTTN cần có các DN lớn của Việt Nam dẫn dắt.
Trước mục tiêu này, ông Phạm Đình Đoàn, Chủ tịch Tập đoàn Phú Thái nêu quan điểm, lượng hàng hóa nhập về Việt Nam hiện rất đa dạng, NTD có nhiều sự lựa chọn, nên đối với hàng tồn kho, các DN chấp nhận hạ giá, chịu lỗ. Hiện nay, chỉ có một số DNBL truyền thống có lãi. Còn lại các hệ thống phân phối hiện đại đa phần là lỗ, như có DN trong nước làm thương mại điện tử (TMĐT) lỗ khoảng 2.000 tỷ đồng, lấy tiền đâu ra để mở rộng quy mô và phát triển? Nguyên nhân quan trọng nhất là do cuộc chiến giành thị phần ở TTBL đang diễn ra rất khốc liệt. Có DN đặt mục tiêu 10 năm hòa vốn, với mức đầu tư hai tỷ USD để giành thị phần. Các cửa hàng tiện ích phải có khoảng 300 cửa hàng hay các siêu thị phải đạt số lượng 20-30 mới đạt đến điểm hòa vốn. Ở thời điểm gia nhập TT, cạnh tranh về thị phần, hầu hết DN đều chấp nhận lỗ. Vì vậy, đối với các DN Việt Nam nếu không có nhiều nguồn lực, tiền bạc, kinh nghiệm thì nên cân nhắc. Giai đoạn đầu có thể để các DN nước ngoài chiếm lĩnh thị trường, sau 5-10 năm nữa có thể mua lại họ. Tất cả việc đó là hết sức bình thường.
Dẫn chứng thất bại từ liên minh bán lẻ gồm: Satra, Hapro, Phú Thái và Saigon Co.op, liên minh được thành lập với kỳ vọng tạo nên một khối DNBL phát triển mạnh, chiếm lĩnh TTTN, nhưng cuộc toan tính bất thành, ông Phạm Đình Đoàn cho rằng, rất khó khăn cho các DN, nhất là các chính sách đưa ra đều không khả thi. Trong thời đại thay đổi nhanh hiện nay, Việt Nam cần xây dựng chiến lược phát triển thương mại phù hợp. Các nước quy hoạch rất rõ, thí dụ không thể để tình trạng cây xăng mọc cạnh nhau dẫn đến “quân ta đánh quân mình”; TTBL cũng như vậy. Về mặt chính sách, trước đây, chúng tôi đã tham gia đề xuất nhiều nhưng khi đưa ra chính sách DN triển khai khá khó khăn, nhiều thứ không khả thi. Bởi vậy, kế hoạch xây dựng phải có tính khả thi.
Đánh giá cạnh tranh bán lẻ không chỉ diễn ra ở mô hình siêu thị và trung tâm thương mại mà còn ở các hình thức bán hàng khác, chuyên gia Vũ Vinh Phú, nguyên Phó Giám đốc Sở Thương mại Hà Nội cho rằng, do có lợi thế cạnh tranh về nhiều mặt nên hầu hết các địa điểm kinh doanh đắc địa đã về tay các DN nước ngoài. Các DN nước ngoài có kinh nghiệm lâu năm, thương hiệu toàn cầu, tiềm lực tài chính rất mạnh. Trong khi đó, Việt Nam chưa có nhiều tập đoàn phân phối mạnh, có đủ sức mạnh để dẫn dắt TTTN.
Theo bà Đinh Thị Mỹ Loan, Chủ tịch Hiệp hội Các nhà bán lẻ Việt Nam, ngành dịch vụ bán lẻ Việt Nam có xuất phát điểm thấp, manh mún, bộc lộ nhiều điểm yếu về tài chính, nhân lực… Đây là quãng thời gian các DN trong nước gặp nhiều khó khăn, thách thức. Con đường chuyển dịch ngành phân phối và bán lẻ Việt Nam từ khái niệm, quy mô, cấu trúc, hệ thống và tập quán kinh doanh truyền thống sang một ngành thương mại hiệu quả, năng suất cao, công nghệ hiện đại và hướng tới NTD là không đơn giản. Cần phải thay đổi ngành bán lẻ, hướng tới tiếp tục tăng trưởng và bảo đảm tính cạnh tranh. Tuy nhiên, không có giải pháp phù hợp mọi DN, mọi loại hình kinh doanh, mà từng cá nhân, từng DN cần có chiến lược, con đường đi của riêng mình.
Ông Vũ Viết Ngoạn, Tổ trưởng Tư vấn kinh tế của Thủ tướng Chính phủ chỉ rõ, ngành bán lẻ đang có những điểm yếu như quản trị chuỗi, khả năng tích hợp chưa có và cuối cùng là năng lực tài chính còn yếu. Đề nghị Bộ Công thương phân tích, đánh giá rõ tác động của DN nước ngoài đối với kinh tế trong nước, xu hướng của thương mại trong nước và TMĐT trong tương lai.
Bà Đinh Thị Mỹ Loan cho rằng, tốc độ và sự tiện lợi sẽ là hai yếu tố cốt lõi xác định chất lượng của trải nghiệm mua sắm hàng đầu. Cùng với đó, xu hướng cá nhân hóa sẽ là yếu tố then chốt ở ngành bán lẻ trong tương lai. Mua sắm thuận tiện, trả tiền dễ dàng, thanh toán nhanh chóng là một thành phần quan trọng trong trải nghiệm mua sắm liền mạch. Các DNBL cần có chiến lược hợp lý để đón đầu xu hướng mới. Bên cạnh đó, Nhà nước cần có sự hỗ trợ không trái với quy định của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) cũng như cam kết quốc tế mà Việt Nam tham gia để các DNBL Việt Nam mở rộng thị trường.
