Cạnh tranh khốc liệt trên thị trường bán lẻ

Bắt đầu từ năm 2012, cuộc đua cạnh tranh thị phần trên thị trường bán lẻ (TTBL) diễn ra ngày càng khốc liệt giữa các doanh nghiệp (DN) bán lẻ (BL) Việt Nam với nhau và giữa DN nước ngoài với DN trong nước. Tuy nhiên, sự cạnh tranh này lại giúp người tiêu dùng (NTD) hưởng lợi khi có thêm nhiều lựa chọn. Đồng thời cũng là áp lực để chính các DNBL phải nhìn lại mình để hoàn thiện, nâng cao chất lượng phục vụ.

Phần lớn các siêu thị và trung tâm thương mại chỉ tập trung tại các thành phố lớn và khu vực nội thành. Ảnh: NG.ANH
Phần lớn các siêu thị và trung tâm thương mại chỉ tập trung tại các thành phố lớn và khu vực nội thành. Ảnh: NG.ANH

Kỳ 1: Chuyện về những cửa hàng tiện lợi

Gay go và khốc liệt

Theo Báo cáo của Bộ Công thương, tính đến hết năm 2017, cả nước có 8.539 chợ, trong đó gần 75% là chợ nông thôn. Hiện, cả nước có 957 siêu thị tại 62 tỉnh, thành phố và 189 trung tâm thương mại (TTTM) tại 51 tỉnh, thành phố. Phần lớn các siêu thị và TTTM chỉ tập trung tại các thành phố lớn và khu vực nội thành, còn ở khu vực nông thôn, ngoại thành chưa phát triển. Trong dự thảo Chiến lược Phát triển thương mại trong nước giai đoạn đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2035, Bộ Công thương dự báo, tốc độ tăng bình quân hằng năm của tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng giai đoạn từ 2025-2035 đạt khoảng 14,5%/năm.

Trên góc độ cơ quan quản lý nhà nước, Vụ trưởng Thị trường trong nước (Bộ Công thương) Trần Duy Đông nhận định, ngành thương mại và dịch vụ Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế như tăng trưởng chưa bền vững, dịch vụ hỗ trợ hoạt động thương mại chưa phát huy hiệu quả như mong muốn, các hoạt động thương mại truyền thống chưa bắt kịp sự phát triển của thương mại điện tử (TMĐT), thương mại số hóa. Trong khi đó, ở khu vực nông thôn, miền núi, mạng lưới chợ còn thưa thớt.

Cùng quan điểm, chuyên gia thương mại Hoàng Thọ Xuân cho rằng, các DNBL trong nước cần tập trung đầu tư cho các lĩnh vực Việt Nam có thế mạnh. Đơn cử như mô hình cửa hàng tiện lợi (CHTL), hình thành một lực lượng đông đảo, phân bố rộng rãi, bám sát NTD, len lỏi trong các khu dân cư, dọc theo các dãy phố, đặc biệt là khu vực nông thôn để cung ứng hàng hóa. Thực tế hiện nay, các DNBL phát triển mạnh nhưng hạ tầng thương mại còn hạn chế khi mô hình các TTTM, siêu thị, chợ, đầu mối… cấp vùng rất ít, tập trung chủ yếu ở các thành phố.

Trong khi đó, đón đầu cơ hội từ TTBL, các DN nước ngoài đã triển khai những chiến dịch mở rộng mạng lưới tiến sâu vào phân khúc đầu tư CHTL thay vì mô hình siêu thị, đại siêu thị như trước đây. Hiện, các nhà đầu tư nước ngoài tại Việt Nam đang chiếm hơn 70% thị phần cũng như doanh thu ở phân khúc CHTL. Khoảng ba năm trở lại đây, mô hình CHTL, siêu thị mini… phát triển rầm rộ với chuỗi cửa hàng Circle K, Bsmart, 7 - Eleven…

Vào Việt Nam tháng 6-2017, chuỗi 7 - Eleven cho biết sẽ mở 100 CHTL trong ba năm và 1.000 CHTL trong 10 năm. Tương tự, mới xuất hiện tại Việt Nam nhưng Circle K Việt Nam đã phát triển chóng mặt với 259 CHTL tại bốn thành phố lớn là Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu.

Trong khi các DN nước ngoài không ngừng mở rộng hệ thống, dường như DN trong nước chậm chân hơn. Thực tế minh chứng, TTBL cạnh tranh rất khốc liệt nên nếu kinh doanh không hiệu quả thì chuyện đóng cửa để tìm hướng đi mới tốt hơn là điều nhiều DN phải làm. Theo Tổng Giám đốc Công ty CP Việt Nam Kỹ nghệ súc sản (Vissan) Nguyễn Ngọc An, Vissan đã đóng gần 60 cửa hàng trong 100 chuỗi CHTL. Nguyên nhân là các cửa hàng này hoạt động không hiệu quả, lượng khách đến mua không nhiều. Mặt khác, mặt bằng để kinh doanh chủ yếu đi thuê, đến thời hạn tái ký thuê, chủ nhà không đồng ý hoặc tăng giá nên DN buộc phải ngưng và rời bỏ.

Hay lấn sân vào mảng CHTL từ năm 2011, G7 (Trung Nguyên) đã quyết định đưa Ministop, chuỗi CHTL của Nhật Bản về Việt Nam theo hình thức nhượng quyền. Tham vọng ban đầu là mở 500 cửa hàng trong 5 năm nhưng thực tế chỉ còn 17 cửa hàng. Không đạt mục tiêu, Ministop đã nói lời “chia tay” Trung Nguyên.

Ngược lại, một số DNBL đã tìm cách chuyển đổi mô hình từ siêu thị sang phát triển CHTL thành công như Saigon Co.op. Ông Trần Lâm Hồng, Phó Tổng Giám đốc Saigon Co.op cho biết, chuyển đổi mô hình thành các CHTL sẽ giúp phủ nhanh các mặt hàng trước đây ở khu vực miền bắc DN gặp khó khăn trong việc mở siêu thị, đại siêu thị. Hiện Sai Gon Co.op có khoảng 700 điểm CHTL trên cả nước.

Phó Tổng Giám đốc Công ty CP Nhất Nam Vũ Thị Hậu đánh giá, cuộc đua trên TTBL ngày càng gay go và khốc liệt hơn giữa các DN trong nước với nhau và giữa DN nước ngoài với DN Việt Nam. Cuộc đua cạnh tranh này đã diễn ra từ năm 2012 đến nay, với mức độ khốc liệt ngày càng gia tăng. Sự cạnh tranh này giúp NTD được hưởng lợi khi có thêm nhiều lựa chọn. Đồng thời cũng để các DNBL phải nhìn lại mình để hoàn thiện, nâng cao chất lượng phục vụ khách hàng.

Cạnh tranh khốc liệt trên thị trường bán lẻ ảnh 1

Mô hình cửa hàng tiện lợi, siêu thị mini có lợi thế len lỏi khắp các ngõ ngách. Ảnh: HẢI NAM

“Cá nhanh nuốt cá chậm”

Theo Chủ tịch Hiệp hội Các nhà bán lẻ Việt Nam Đinh Thị Mỹ Loan, yếu vốn, thiếu tiềm lực, mô hình CHTL là sự lựa chọn hợp lý cho các DNBL trong nước. Tuy nhiên, làm sao để cạnh tranh trước làn sóng đổ bộ của khối DN nước ngoài vẫn luôn là câu hỏi chưa có lời giải, trong khi tốc độ thay đổi mạnh mẽ của hành vi NTD, công nghệ và các mô hình kinh doanh cũng như các yếu tố khác sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến các DN. Thực tế, trong khi DNBL trong nước đang cố gắng đi những bước nhỏ thì các nước trong khu vực lại đang… chạy rất nhanh. Đã đến lúc cần phải thay đổi ngành BL, hướng tới tiếp tục tăng trưởng và bảo đảm tính cạnh tranh. Trong đó phải nhận thức rõ con đường chuyển dịch ngành phân phối BL Việt Nam từ khái niệm, quy mô, cấu trúc hệ thống và tập quán kinh doanh truyền thống sang một ngành thương mại hiệu quả, năng suất cao, công nghệ hiện đại và hướng tới NTD và điều này không hề dễ dàng và đơn giản.

Ở góc độ chuyên gia, ông Vũ Vinh Phú, nguyên Chủ tịch Hội Siêu thị Hà Nội nhìn nhận, CHTL là “miếng bánh” hấp dẫn cả DNBL trong nước và nước ngoài. Thế nhưng, để chiếm được thị phần là không dễ trước sự cạnh tranh khốc liệt của nhiều “đại gia” ngành BL. Việc một số DN phải đóng cửa cũng khiến DN khác tham gia thị trường phải cẩn trọng hơn. Ngay cả những “đại gia” nổi tiếng trên thế giới cũng gặp phải những khó khăn ở thị trường họ từng thành công. Điển hình là 7-Eleven từng đạt được những thành công nhất định tại Indonesia nhưng cũng đã quyết định đóng cửa 136 CHTL ở chính quốc gia này vì kinh doanh không thuận lợi. Để cạnh tranh, các DN Việt Nam cần có tổ chức kỹ thuật thương mại, nhận diện thương hiệu, chất lượng nguồn hàng, giá cả, chất lượng phục vụ, văn hóa kinh doanh. Điểm quan trọng nhất để phát triển CHTL là con người. Con người chiếm 70% sự sống còn của CHTL, còn chất lượng hàng hóa, thiết bị chỉ chiếm 30%.

Thực tế, TTBL hiện nay đang nổi lên những tên tuổi như Vinmart (1.700 điểm bán lẻ), Co.op Mart (700 điểm bán lẻ), cùng các đại siêu thị như: Aeon Mall, Lotte… Với quy mô dự kiến lên tới 180 tỷ USD vào năm 2020, TTBL Việt Nam tiếp tục diễn ra cuộc đào thải mạnh mẽ và có sự trỗi dậy của một số mô hình BL mới. Ngoài ra, mô hình CHTL, siêu thị mini có lợi thế len lỏi khắp các ngõ ngách cạnh tranh với các siêu thị truyền thống như: Auchan. Ước tính, hiện có khoảng 2 - 3% người dân vào siêu thị mua hàng, còn lại là đi chợ truyền thống. TTBL Việt Nam vẫn có triển vọng phát triển, nhưng dự báo sẽ tiếp tục cạnh tranh mạnh mẽ, có hiện tượng “cá lớn nuốt cá bé” và hoạt động mua bán, sáp nhập diễn ra sôi động.

Theo Tổng Giám đốc Nielsen Việt Nam Nguyễn Hương Quỳnh, các kênh thương mại hiện đại cũng đang có sự dịch chuyển tích cực, đặc biệt là các cửa hàng nhỏ trong hệ thống các cửa hàng hiện đại (CHTL, siêu thị mini…) đã có sự tăng trưởng mạnh mẽ về số lượng cửa tiệm trong vài năm qua. Thị trường sẽ tiếp tục bàn luận nhiều hơn câu chuyện về cuộc chiến “cá nhanh nuốt cá chậm” khi tốc độ thay đổi mạnh mẽ của hành vi NTD, công nghệ và các mô hình kinh doanh cũng như các yếu tố khác sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến các DN.

Bà Đinh Thị Mỹ Loan cho rằng, TTBL đang chứng kiến cuộc cạnh tranh khốc liệt, nhất là ở mảng bán lẻ hàng tiêu dùng nhanh. Nếu không có chiến lược, chính sách phù hợp, DN sẽ không tồn tại được và hoạt động mua bán, sáp nhập sẽ diễn ra. Cần thay đổi ngành BL hướng tới tiếp tục tăng trưởng nhanh và bảo đảm tính cạnh tranh. Muốn thay đổi thì nhất thiết phải có chiến lược cụ thể, thúc đẩy tăng trưởng thông qua sáng tạo và nếu ai chậm chân trong lĩnh vực này sẽ thua và ra khỏi thị trường.

(Còn nữa)