Theo Phó Cục trưởng Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương) Trần Thanh Hải, hiện nay, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật Việt Nam quy định điều chỉnh chưa rõ việc hàng hóa được ghi nhãn sản xuất tại Việt Nam. Các quy định hiện hành dù đang được hoàn thiện để phù hợp thực tế sản xuất và kinh doanh hàng hóa tại Việt Nam nhưng phạm vi điều chỉnh chủ yếu là ghi nhãn hàng hóa (GNHH), chỉ dẫn địa lý và thương hiệu. Về cách ghi nhãn, Chính phủ đã ban hành Nghị định (NĐ) số 43/2017/NĐ-CP quy định về cách GNHH lưu thông tại Việt Nam và hàng hóa nhập khẩu. NĐ này còn quy định doanh nghiệp (DN), cá nhân lưu thông hàng hóa phải tự xác định thông tin để GNHH. Các tổ chức, cá nhân gắn nhãn hàng hóa tự chịu trách nhiệm về ghi nước xuất xứ.
Đặc biệt, với sự ra đời của NĐ số 31/2018/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết Luật Quản lý ngoại thương về XXHH (thay thế NĐ số 19/2006/NĐ-CP), Việt Nam đã có hành lang pháp lý về XXHH. Theo Điều 3, khoản 1, NĐ số 31 có nêu, “XXHH là nước, nhóm nước, hoặc vùng lãnh thổ nơi sản xuất ra toàn bộ hàng hóa hoặc nơi thực hiện công đoạn chế biến cơ bản cuối cùng đối với hàng hóa trong trường hợp có nhiều nước, nhóm nước, hoặc vùng lãnh thổ tham gia vào quá trình sản xuất ra hàng đó”.
Để tránh gây nhầm lẫn cho khách hàng, nhiều quốc gia yêu cầu các công ty đa quốc gia sử dụng “Made in...” (sản xuất tại...) cho các sản phẩm mà đa phần các linh kiện đầu vào cho quá trình lắp ráp được cung ứng từ chính quốc gia đó và “Assembled in...” (lắp ráp tại...) cho các sản phẩm mà đa phần các linh kiện đầu vào được nhập khẩu (NK) từ nước ngoài. Chẳng hạn, một chiếc điện thoại Samsung, có pin sản xuất tại Hàn Quốc, được đưa đến Trung Quốc hay Việt Nam lắp ráp thì trên cục pin sẽ được ghi là “Made in Korea, Assembled in...”. Hay nhiều sản phẩm của Apple lắp ráp tại Trung Quốc sẽ được ghi là “Designed by Apple in California, Assembled in China”.
Đối với Việt Nam, hiện đã tham gia nhiều Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) với những quy định cụ thể phục vụ cho hàng hóa hưởng ưu đãi thuế quan, nhưng theo ông Trần Thanh Hải, Việt Nam chưa có quy định áp dụng với nhãn hàng tại thị trường trong nước. Thí dụ, để cấp giấy chứng nhận xuất xứ (GCNXX) mẫu D thì phải đáp ứng tỷ lệ 40% nguyên liệu trong ASEAN. Nhưng một sản phẩm có thể có 20% nguyên liệu Malaysia, 15% Indonesia, còn lại 5% của Việt Nam vẫn sẽ được cung cấp nguồn gốc xuất xứ mẫu D. Trong trường hợp các mẫu khác thì việc cấp GCNXX cũng không thể nói lên tỷ lệ của Việt Nam mà của cả khu vực.
Cục trưởng Giám sát quản lý Hải quan (Tổng cục Hải quan) Âu Anh Tuấn nhận định, hành vi giả mạo XXHH (C/O) Việt Nam là “tráng men” hàng hóa. Hành vi giả mạo C/O đang diễn biến phức tạp, không chỉ giả mạo XXHH xuất, NK mà ngay cả hàng hóa tiêu thụ trong nước cũng bị giả mạo. Qua công tác kiểm tra, giám sát, quản lý khi làm thủ tục hải quan đối với hàng hóa xuất, NK và kiểm tra sau thông quan, thanh tra của cơ quan hải quan đã phát hiện nhiều phương thức, thủ đoạn gian lận, giả mạo XXHH, GNHH.
Nhiều loại hàng hóa sản xuất tại nước ngoài khi NK về Việt Nam đã ghi sẵn dòng chữ “Made in Vietnam”, “sản xuất tại Việt Nam”, “xuất xứ Việt Nam”… hoặc trên sản phẩm, bao bì sản phẩm, phiếu bảo hành thể hiện bằng tiếng Việt các thông tin về nhãn hiệu, địa chỉ, trụ sở DN, trang web, trung tâm bảo hành tại Việt Nam để tiêu thụ trong nước hoặc xuất khẩu.
Tại buổi tọa đàm “Thế nào là Made in Vietnam?” diễn ra mới đây, bà Bùi Kim Thùy, đại diện đến từ Hội đồng Kinh doanh Mỹ - ASEAN cho rằng, đừng lấy “Made in Vietnam” ra để đong đếm lòng yêu nước. Mọi người vẫn quen với việc ghi “Made in” đâu đó trên nhãn hàng hóa. Nhưng thực tế, chuỗi cung ứng toàn cầu đã rất đầy đủ cho phép DN sản xuất “Made in the world”. Do vậy, với bất kỳ một quy tắc XXHH nào, quy định công đoạn gia công trên lãnh thổ một quốc gia, vùng thì hoàn toàn có thể ghi “Made in...” hay “Assembled…” tại nơi đó.
Về vấn đề này, Thứ trưởng Công thương Trần Quốc Khánh chia sẻ, với đặc thù của chuỗi sản xuất toàn cầu hiện nay, DN nhiều khi nhập hàng nghìn chi tiết, linh kiện từ khắp nơi trên thế giới nên không dễ xác định XXHH. Do đó, nhiều nhà sản xuất sẽ ghi là “Made by Samsung” hoặc “Made by Nokia”, tức ghi thông tin sản xuất bởi chính tên hãng đó. Đó là cách ghi trung thực, thể hiện thông tin như “được sản xuất tại…”, “được sản xuất bởi…”, hoặc “lắp ráp bởi”… Với dây chuyền sản xuất hiện đại và chuỗi cung ứng toàn cầu trải dài nhiều nước, rất khó xác định xuất xứ chính xác cho sản phẩm. Nên các nước cho phép DN được thông tin phù hợp đặc thù sản xuất. Hiện, Bộ Công thương cũng đã xây dựng một bộ quy định về việc thế nào thì được coi là “sản xuất tại Việt Nam”, để áp dụng cho hàng hóa lưu thông trong nước. Khi có dự thảo về vấn đề quy định XXHH Việt Nam, Bộ Công thương sẽ công bố và xin ý kiến các hiệp hội, DN, NTD làm sao cho thực tế và ngăn chặn GLTM.
Sau một khoảng thời gian thực hiện, khi quy định GNHH sản xuất tại Việt Nam dần được hình thành trong nhận thức xã hội, cơ quan quản lý nhà nước sẽ tổng kết, đánh giá và báo cáo Chính phủ để áp dụng bắt buộc GNHH sản xuất tại Việt Nam đối với một số mặt hàng cụ thể nhằm bảo vệ NTD. Hoàn thiện thể chế pháp lý về GNHH sản xuất “Made in Viet Nam” là một nhu cầu cấp bách. Với sự ra đời của khung pháp lý về vấn đề này, sản phẩm, hàng hóa Việt Nam sẽ tự tin hơn nữa khẳng định chất lượng, chỗ đứng trong lòng NTD Việt Nam và thế giới.
