Trong bối cảnh bị ảnh hưởng nặng nề bởi dịch Covid-19 khiến hoạt động thương mại và đầu tư thế giới suy giảm, các nước NK ngày càng siết chặt hàng rào phi thuế quan, bảo hộ trong nước gia tăng, nhưng Việt Nam vẫn có quy mô kim ngạch XNK ấn tượng và thặng dư thương mại đạt kỷ lục.
Bộ Công thương khẳng định, năm 2020, trong bối cảnh kinh tế thế giới chịu ảnh hưởng nặng nề từ đại dịch Covid-19, kinh tế toàn cầu rơi vào tình trạng suy thoái trầm trọng, nhưng XK của Việt Nam vẫn đạt 281,5 tỷ USD, tăng 6,5% so năm 2019. Kết quả này chính là bước tạo đà, tạo lực bứt phá cho hoạt động XNK trong giai đoạn tới. Cơ cấu hàng hóa XK tiếp tục cải thiện theo chiều hướng tích cực, giảm hàm lượng xuất khẩu thô, tăng XK sản phẩm chế biến, sản phẩm công nghiệp, phù hợp lộ trình thực hiện Chiến lược phát triển XNK hàng hóa thời kỳ 2011 - 2020, định hướng đến năm 2030, tạo điều kiện cho hàng hóa Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi sản xuất và cung ứng toàn cầu.
Khác với các năm trước đây, động lực tăng trưởng XK trong hai năm qua không đến từ nhóm nông sản, thủy sản mà đến từ các mặt hàng thuộc nhóm công nghiệp. Cụ thể, trong khi XK nhóm nông sản, thủy sản năm 2020 ước giảm 2,5%; nhóm hàng nhiên liệu và khoáng sản giảm 35% thì nhóm hàng công nghiệp chế biến tăng 7% so cùng kỳ năm 2019. Tỷ trọng nhóm hàng công nghiệp chế biến chiếm hơn 86,1% tổng kim ngạch XK, cao hơn mức 84,2% của năm 2019; 82,9% của năm 2018 và 81,1% của năm 2017. Điều này thể hiện những nỗ lực cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh và hội nhập kinh tế quốc tế đã thật sự tác động, tạo thuận lợi và cơ hội cho sản xuất và hoạt động kinh doanh, XNK của DN.
Quy mô các mặt hàng XK tiếp tục được mở rộng. Số mặt hàng đạt kim ngạch XK từ một tỷ USD trở lên đã tăng qua các năm, chiếm tỷ trọng lớn trong tổng kim ngạch XK của cả nước. Năm 2020 có 31 mặt hàng XK đạt giá trị hơn một tỷ USD, chiếm tỷ trọng 92% tổng kim ngạch XK. Thị trường XK, NK được mở rộng, không chỉ tăng cường ở các thị trường truyền thống mà còn khai thác được các thị trường mới, tiềm năng và tận dụng hiệu quả các FTA.
Không chỉ vậy, Việt Nam đã xuất siêu chủ yếu vào thị trường các nước phát triển, có yêu cầu khắt khe về chất lượng đối với hàng hóa NK như: Mỹ (xuất siêu gần 62,7 tỷ USD); Liên hiệp châu Âu (EU), xuất siêu gần 20,3 tỷ USD.
Riêng đối với thị trường EU, cả năm 2020, XK sang thị trường EU 34,94 tỷ USD giảm 2,3% so cùng kỳ năm 2019 do các tác động của đại dịch. Tuy nhiên, sau 5 tháng thực thi Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA), XK sang thị trường EU đạt khoảng 15,38 tỷ USD, tăng khoảng 1,6% so cùng kỳ năm 2019. Nhiều mặt hàng XK của Việt Nam đã có những chuyển biến tích cực tại thị trường EU sau khi EVFTA được thực thi, điển hình như: thủy sản, tôm, gạo…
Cùng với việc thúc đẩy XK, trong những năm gần đây, việc kiểm soát NK được thực hiện tốt. Theo đó, nhóm hàng cần hạn chế NK đã tăng trưởng chậm lại. NK tập trung chủ yếu ở nhóm hàng cần thiết phục vụ sản xuất, XK và phục vụ các dự án đầu tư trong nước. NK của nhóm hàng hóa phục vụ sản xuất để XK và hàng hóa thiết yếu luôn chiếm gần 89%; NK của nhóm hàng không khuyến khích NK chỉ chiếm dưới 6,27%. Cán cân thương mại hàng hóa đạt thặng dư trong toàn bộ thời kỳ kế hoạch 5 năm 2016 - 2020 với mức xuất siêu năm sau tăng cao hơn năm trước, qua đó đóng góp lớn vào tăng trưởng GDP, tạo công ăn việc làm, tiêu thụ hàng hóa, đặc biệt là nông sản hàng hóa cho người nông dân.
Năm 2021, Bộ Công thương đặt mục tiêu tổng kim ngạch XK sẽ tăng khoảng 5% so năm 2020 và cán cân thương mại tiếp tục duy trì vị thế xuất siêu. Để đạt được mục tiêu này, Bộ Công thương xác định thể chế là khâu đột phá quan trọng; trong đó lưu ý tới hoàn thiện hệ thống thể chế xử lý, ứng phó các vấn đề mới về chủ nghĩa bảo hộ mậu dịch, phòng vệ thương mại và những tác động của dịch Covid-19 với cấu trúc chuỗi cung ứng.
Theo Phó Cục trưởng XNK (Bộ Công thương) Trần Thanh Hải, trong những năm gần đây, môi trường kinh doanh quốc tế có những yếu tố bất ổn và xuất hiện rất nhanh. Đồng thời, việc Việt Nam hiện nay đã tham gia và có độ mở rất lớn trong quá trình hội nhập, chính vì vậy sự tương tác và phụ thuộc của nền kinh tế Việt Nam vào XNK cũng sẽ có sự phụ thuộc lớn hơn từ các thị trường thế giới. Khi cân nhắc những yếu tố như vậy thì Bộ Công thương đã đưa ra chỉ tiêu phát triển XK trong thời gian tới ở mức 4 - 5%. Trong bối cảnh dịch Covid-19 hiện nay chưa được kiểm soát hoàn toàn trên thế giới cũng như ở Việt Nam thì đây cũng là chỉ tiêu hợp lý để chúng ta phấn đấu hoàn thành được trong thời gian tới.
Ông Trần Thanh Hải cho rằng, năm 2020 là một năm mà có ba FTA thế hệ mới được ký kết và đã đi vào thực hiện. Đây là những FTA có quy mô rất lớn và được kỳ vọng sẽ giúp cho hoạt động XNK của các DN Việt Nam có thay đổi mạnh mẽ. Trong thời gian tới, khi các FTA này được thực thi một cách đầy đủ và toàn diện hơn, khi mà các yếu tố về dịch bệnh hy vọng sớm được đẩy lùi cũng như việc đưa vaccine vào áp dụng đại trà, thì chúng ta hy vọng những tác động của FTA này sẽ giúp cho các hoạt động sản xuất, XNK của Việt Nam tăng trưởng mạnh mẽ hơn nữa.
