Theo đánh giá của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN), thời gian qua các TCTD đã tích cực nâng cao chất lượng tài sản, kiểm soát chất lượng tín dụng và xử lý nợ xấu, đặc biệt là nỗ lực tự xử lý nợ xấu bằng các biện pháp đôn đốc thu hồi nợ, phát mại tài sản, thu hồi nợ từ thi hành án, sử dụng dự phòng rủi ro… Tính đến tháng 1-2017, toàn hệ thống các TCTD đã xử lý được 616.700 tỷ đồng nợ xấu. Cụ thể, nợ xấu được xử lý năm 2012 là 74.680 tỷ đồng; năm 2013 là 87.980 tỷ đồng; năm 2014 là 143.550 tỷ đồng; năm 2015 là 186.890 tỷ đồng; năm 2016 là 118.490 tỷ đồng và tháng 1-2017 là 5.140 tỷ đồng. Nợ xấu do các TCTD tự xử lý là 349.700 tỷ đồng (chiếm 56,7% tổng số nợ xấu được xử lý), còn lại là bán nợ cho các tổ chức, cá nhân khác, chiếm 43,3%.
Để khắc phục những bất cập, đẩy nhanh xử lý nợ xấu, ngày 22-5, Chính phủ đã trình QH dự thảo Nghị quyết về xử lý nợ xấu của các TCTD với nhiều quy định đặc thù cho các TCTD trong xử lý nợ xấu cũng như tháo gỡ khó khăn cho việc xử lý TSBĐ, thu hồi nợ. Theo tờ trình do Thống đốc NHNN Lê Minh Hưng trình bày, tính đến ngày 31-12-2016, tỷ lệ nợ xấu nội bảng, nợ xấu đã bán cho Công ty Quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng Việt Nam (VAMC) chưa xử lý chiếm 5,8% trên tổng dư nợ cho vay, đầu tư đối với nền kinh tế; nếu tính cả nợ tiềm ẩn trở thành nợ xấu thì tỷ lệ này sẽ là 10,08% trên tổng dư nợ cho vay, đầu tư đối với nền kinh tế. Nợ xấu đã được kiềm chế, đưa tỷ lệ nợ xấu nội bảng đến cuối tháng 2-2017 về mức 2,56% tổng dư nợ tín dụng. Kết quả xử lý nợ xấu của TCTD qua VAMC, lũy kế từ năm 2013 đến 31-3-2017, tổng số tiền thu hồi nợ qua VAMC đạt 53.236 tỷ đồng. Đáng chú ý, trong tổng số nợ xấu được xử lý, thì hình thức bán, phát mại TSBĐ để thu hồi nợ ở mức khá thấp, chỉ đạt 17.100 tỷ đồng (chiếm 2,8% tổng nợ xấu được xử lý). Do đó, việc hoàn thiện khuôn khổ pháp lý xử lý nợ xấu theo hình thức ban hành nghị quyết của QH là cần thiết.
Phát biểu ý kiến tại hội thảo “Xử lý nợ xấu - Từ góc độ chính sách và pháp luật”, Phó Thống đốc NHNN Nguyễn Kim Anh cho rằng, quá trình xử lý nợ xấu thời gian qua còn nhiều khó khăn, vướng mắc. Nguyên nhân được cho là do cơ chế, chính sách, pháp luật về xử lý nợ xấu chưa hoàn thiện, còn nhiều bất cập. Trong khi đó, nợ xấu, nợ tiềm ẩn trở thành nợ xấu có nguy cơ tăng trở lại.
Chủ tịch Hội đồng Quản trị Vietinbank Nguyễn Văn Thắng, đại biểu QH, Ủy viên Ủy ban Kinh tế của QH, cũng cho biết, nguyên nhân chính của nợ xấu thời gian qua là sự bất ổn của kinh tế. Bên cạnh đó một số NH có năng lực yếu, vốn nhỏ, quản trị kém hiệu quả, sự thích ứng với thay đổi tình hình không cao, chưa kiểm soát được rủi ro đạo đức, kết hợp tình trạng tăng trưởng tín dụng nóng trong giai đoạn 2012 - 2014 cũng đã gây nên tình trạng nợ xấu tăng cao. Trong khi đó, quá trình xử lý nợ xấu đến nay rất chậm do nhiều nguyên nhân, mà một nguyên nhân chính là từ những khó khăn trong xử lý TSBĐ để thu hồi nợ. Cụ thể như nhiều quy định của pháp luật chưa bảo vệ quyền chủ nợ hợp pháp của TCTD và VAMC. Chẳng hạn, về việc mua bán khoản nợ xấu có TSBĐ là quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất.
Tương tự, khi VAMC hay TCTD bán lại khoản nợ xấu đã mua cho bên mua nợ là các cá nhân, tổ chức không phải là TCTD thì các cá nhân, tổ chức này cũng không được nhận thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất theo quy định của Luật Đất đai. Các quy định của pháp luật về xử lý TSBĐ cũng còn nhiều vướng mắc, không bảo đảm quyền xử lý TSBĐ của bên nhận bảo đảm như về quyền thu giữ tài sản. Bộ luật Dân sự 2015 đã bỏ quyền thu giữ TSBĐ của bên nhận bảo đảm, trừ trường hợp luật liên quan có quy định khác. Khi đó, VAMC cũng như các TCTD không thể chủ động thu giữ nếu các chủ tài sản không đồng thuận, cố tình chống đối, thậm chí tạo ra các tranh chấp khác liên quan TSBĐ để khởi kiện ra tòa nhằm kéo dài thời gian xử lý TSBĐ, tạo nên tâm lý chây ỳ trả nợ của bên có nghĩa vụ. Việc xử lý TSBĐ của VAMC, TCTD bị kéo dài, ảnh hưởng lớn đến hiệu quả xử lý nợ xấu…
Theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của QH Nguyễn Đức Kiên, trong quá trình xây dựng dự thảo Nghị quyết, có sáu nguyên tắc xử lý nợ xấu được thống nhất là: Không trái với Hiến pháp; không sử dụng ngân sách nhà nước; thời gian áp dụng có giới hạn; cho phép được áp dụng ngay (từ ngày 1-7-2017) nếu được thông qua; chấp nhận bán dưới giá gốc, theo giá thị trường; không loại trừ trách nhiệm hình sự của các cá nhân gây ra sai phạm. Dự thảo nghị quyết có nhiều điểm mới như thể hiện rõ quan điểm kinh tế thị trường, không phân biệt thành phần sở hữu của các TCTD, bảo đảm quyền lợi hợp pháp của chủ nợ, không kéo dài thời gian xử lý nợ. Quy trình xử lý TSBĐ theo nguyên tắc không trái với Hiến pháp, không gây xung đột với các luật khác.
